Azazil veya Azazel (Aramice: רמשנאל, Arapça: عزازل, Azazil, İbranice: עזאזל, Aze'ezel), bir demon adıdır. İbrahimi dinlerde, özellikle Yahudi apocrypha ve İslam literatüründe görülür. O genellikle Tanrı'nın zıttıdır ve bu nedenle de şeytan olarak kabul edilir.
{tocify} $title={İçindekiler}
Olası köken
İbranice'de tanrı El tarafından Azeez (desteklenmiş) anlamına gelir. İncil'de ondan bir kez bahsedilir. İbranilerin sembolik olarak günahlarını bir keçiye yüklemeleri ve bu keçiyi çölde "Azazil'e geri" göndermeleri beklenir. "Azazil" kelimesinin anlamı açıklanmadı. Yom Kipur gününde mabeddeki hizmette yer alan iki keçiden, halkın günahını yüklenen birinin gönderildiği yer veya meleğin adıdır. Bazı Mukaddes Kitap Tetkikçileri, Azazil'in Mısır çöl tanrısı Setten ilham aldığından şüpheleniyorlar.
Apocrypha
Hanok kitabında, Azazil ve Şeytan (İblis) iki farklı varlıktır. Azazil, asi meleklerin lideridir. İnsanları eş olarak almak için yeryüzüne inerler ve onlarla birlikte Nefilimler (devler) yaparlar. Azazil aynı zamanda cennetin sırlarını da öğretir ve böylelikle insanları günah işlemeye sevk eder. Azazil'in öğretileriyle tüm dünyanın yozlaştığı söyleniyor. Zincirlenecek ve uçuruma atılacak ve zamanın sonunda Şeytan tarafından cezalandırılacak. Şeytan asi bir melek rolünü üstlenmez, ancak günahkar insanları ve kötü melekleri suçlayan Tanrı adına bir ceza meleği olarak görünür.
İbrahim Kıyametinde 13. ve 14. bölümlerde, İbrahim tarafından kurban edilen hayvanların cesetlerinin üzerine oturan kirli bir kuş şeklinde karşımıza çıkıyor. İbrahim'le diyaloğa girer ve onu Tanrı'nın yolundan caydırmaya çalışır. Sonra bir melek belirir İbrahim'i Azazil hakkında uyarır. Meleğin ifadesi, Azazil'in cennetten kovulduğunu ve İbrahim'in baştan çıkaran kişinin eski görevini devralmaya mahkum olduğunu ima eder. İbrahim'in eski günahı bunun için düşmüş meleğe aktarılacaktır; muhtemelen Yom Kippur'daki günah keçisi ritüeline bir ima.
Azazil'in kendi kavodu (şanı) vardı; kıyamet literatüründe genellikle tanrı için ayrılmış bir terim, bu da Azazil'in düşmanlığının sadece insana değil, aynı zamanda Tanrı'ya da adandığını açıkça ortaya koyuyor. Tanrı'nın antipolü olarak Azazil'in rolü, başka paralelliklerle açıklığa kavuşturulur. Hem Tanrı hem de Azazel bir ateş olarak tanımlanır. Tanrı, cennetin ateşini (ışık) ve cehennemin ateşini Azazel'i somutlaştırır.
İslam
Azazil kelimesi, Arapça kökenli bir sözcüktür. İsmi, İslami sözlükbilimciler tarafından "Aziz" ve "il" den türemiştir. Adı, "Tanrının en sevdiği" anlamına gelir. İbni Kuteybe'ye göre, İblis'in isimlerinden biridir.
Kuran yorumu
Kuran'ın hiçbir ayetinde Azazil hakkında bir bilgi bulunmamaktadır. Muteber hadis kitaplarında bulunmayıp tefsirlerde İbn Abbas’a dayandırılan bazı rivayetlere göre, üreyip çoğalmakla meleklerden ayrılan ve cin-şeytan kümesine giren varlıklar, aslında insanlar gibi iyisi, kötüsü bulunan cinnîlerdir. İblis, aslı cin olan (bk. el-Kehf 18/50), ancak meleklerin arasına girip çıkan, Âdem’e secde meselesinde meleklerin aksine emre itaat etmeyen (bk. el-Bakara 2/34; el-A‘râf 7/11; el-Kehf 18/50), böylece onların arasına katılmaktan veya Âdem’le birlikte bir yeryüzü cenneti olan Aden’de bulunmaktan menedilen (bk. el-A‘râf 7/13, 18) bir varlıktır. Onu melek iken sonra itaatsizlik yapmış bir varlık olarak görmek yanlış olur. Çünkü melekler itaatsizlik yapmaz, yüce Allah’a isyanda bulunmazlar (bk. et-Tahrîm 66/6). Ancak cinlerden şeytanlaşanlar olduğu gibi cinnî şeytan zümresinde iken imana gelenler de bulunabilir. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
Sufizm
Hallac-ı Mansur'a göre de Adem'e secde etmediği için azledilmiştir. Diğer birçok Sufi yazarının aksine Hallac, Azazil'in Tanrı'nın lütfuna geri getirileceğini reddetti, bu nedenle Yargı Gününden sonra hala lanetlenecek. Abdülkerim el-Cili'ye göre Tanrı, yüce melekleri Muhammed'in, Azazil'in ve aşağı unsurların takipçilerinin ışığından yarattı. Azazil, kararlı bir bağlılığın meleğiydi. Adem'in önünde Tanrı'nın emrine boyun eğmenin Tanrı'ya boyun eğmekle eşit olduğunu anlayamayınca, secdeye varmayı reddetti ve Tanrı'nın lanetini alarak Tanrı'nın karanlık ve yanıltıcı aracı haline geldi. Tanrı, Azazel'in itaatsizlik etmesini, böylece Tanrı'nın hakimi olabilmesini istediğinden, Ferîdüddin Attâr göre Iblis cehennemden kurtarılacağını ve kıyametten sonra cennete döneceğini savundu.
Diğer
8. yüzyıldan kalma bir Ismaïliyi eseri olan "Umm el kitaba" göre Allah melek Azazil'e yaratma gücünü bahşetmiştir. Bunun üzerine kendisine Tanrı adını verdi. Ancak tek bir tanrı olabileceği için Azazil'in dünyadan sürülmesi gerekiyordu. Allah, Asazel'in gücünü aldı ve Asazel'i yarattığı dünyaya sürgün etti. Asazel ve yaratıkları tarafından baştan çıkartılan kişi de Asazel'in dünyasında sıkışıp kalır ve ancak İmamların rehberliğinde kaçabilir.
Aleviler
Bağlayıcı bir yaratılış öyküsü olmasa bile, aşağıdaki anlatı hala iyi bilinmektedir. Başmelek Cebrail, Yaradan ile yaratık arasındaki farkı Tanrı'dan öğrenir. Diğer başmeleklere söylemek için dışarı çıkar. Sonra baş melekler Tanrı'ya hizmet etmeye başlar. 1000 gün sonra iki ışık (Ali ve Muhammed) belirir ve melekler eğilmeyi emreder. Azazil, ışığın sadece yaratılmış bir vücut olduğunu düşündüğü için reddeder. Daha sonra orada Tanrı'ya hizmet etmek için karanlığın içine gider. Tarih öncesi çağlardaki bu hareket, daha sonra insan ve şeytan arasında düşmanlığa yol açar.