Zeki Müren (2 Ocak 1931 – 24 Eylül 1996), Türk şarkıcı, besteci, söz yazarı, oyuncu ve şair. "Sanat Güneşi" ve "Paşa" olarak anılan Müren, klasik Türk müziğinin en büyük isimlerinden biri olarak kabul edilir. Sanata olan katkılarından dolayı 1991 yılında "Devlet Sanatçısı" unvanıyla ödüllendirilmiştir. Türkiye'de verilmeye başlanan Altın Plak Ödülü'nün de ilk sahibi olan sanatçı, müzik yaşantısı boyunca altı yüzü aşkın plak ve kaset doldurmuş, üç yüzü aşkın şarkı bestelemiştir.
{tocify} $title={İçindekiler}
Hakkında bilgi nedir?
- Doğum tarihi: 2 Ocak 1931
- Doğum yeri: Bursa, Türkiye
- Ölüm tarihi: 24 Eylül 1996 (65 yaşında)
- Ölüm yeri: İzmir, Türkiye
- Ölüm sebebi: Kalp krizi
- Defin yeri: Emir Sultan Mezarlığı, Bursa
- Diğer adları: Sanat Güneşi · Paşa
- Eğitimi: Boğaziçi Lisesi
- Mezun olduğu okullar: İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi
- Tarzlar: Klasik Türk müziği
- Meslekler: Şarkıcı · besteci · söz yazarı · oyuncu · şair
- Çalgılar: Vokaller
- Etkin yıllar: 1950-1996
 |
| Zeki Müren'in imzası |
Yaşamı
Çocukluğu ve eğitimi
Bursa'nın Hisar semtinde, Ortapazar Caddesi'ndeki 30 numaralı ahşap evde Kaya ve Hayriye Müren çiftinin tek çocuğu olarak dünyaya geldi. Ailesi Üsküp'ten Bursa'ya göç etmişti. Babası kereste tüccarıydı. Ufak tefek ve çelimsiz bir çocuktu. 11 yaşında Bursa'da sünnet oldu.
İlkokulu Bursa Osmangazi İlkokulunda (sonradan Tophane İlkokulu ve Alkıncı İlkokulu) okudu. Henüz ilkokuldayken yeteneği öğretmenleri tarafından keşfedildi ve müzikli okul müsamerelerinde başrolleri oynamaya başladı. Hayatındaki ilk rolü, bu müsamerelerden birindeki çoban rolüdür.
Ortaokulu yine Bursa'da, Tahtakale'deki 2. Ortaokulda tamamladı. Ortaokulu bitirdikten sonra babasına İstanbul'a gitme arzusunda olduğunu açıkladı ve onun da onayıyla İstanbul Boğaziçi Lisesine yazıldı. Bu okulu birincilikle bitirdi. Olgunluk imtihanlarını pekiyi dereceyle verip İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisine (şimdiki Mimar Sinan Üniversitesi) girdi. Yüksek Süsleme Bölümü Sabih Gözen Atölyesinden mezun oldu. Desen çalışmalarını öğrencilik yıllarından başlayarak pek çok kez sergiledi.
 |
| Zeki Müren'in çocukluğu |
Müzik kariyeri
Zeki Müren, Bursa'da tamburi İzzet Gerçeker'den aldığı solfej ve usul dersleriyle musiki bilgileri öğrenmeye başladı. 1949'da, Boğaziçi Lisesi'nde okurken sinema yönetmeni ve yazar Arşavir Alyanak'ın babası Agopos Efendi ile birbaşka hocası Udi Krikor'dan aldığı derslerle de musiki eğitimini sürdürdü. Daha sonra fasıl musikisini iyi bilen ve geniş bir repertuvarı olan Şerif İçli'den çeşitli eserler meşk etti; Refik Fersan'dan, Sadi Işılay'dan, Kadri Şençalar'dan faydalandı.
 |
| 19 Kasım 1953 tarihinde Zeki Müren'in ilk konserini verdiği Atatürk Bulvarı bitişiğindeki Büyük Sinema |
1950 yılında henüz üniversite öğrencisiyken TRT İstanbul Radyosunun açtığı ve 186 adayın katıldığı solist sınavını birincilikle kazandı. 1 Ocak 1951'de, İstanbul Radyosunda canlı olarak yayımlanan bir programda ilk radyo konserini verdi ve bu konseri çok beğenildi. Bu konserde kendisine eşlik eden saz ekibi Hakkı Derman, Şerif İçli, Şükrü Tunar, Refik Fersan ve Necdet Gezen'den oluşuyordu. Konserden sonra Hamiyet Yüceses stüdyoyu arayarak kendisini tebrik etti. O yıllarda TRT Ankara Radyosu Anadolu'da en çok dinlenen radyo idi ve İstanbul Radyosu Anadolu'dan net olarak dinlenemiyordu. Aynı hafta klarnet sanatçısı Şükrü Tunar Müren'i Yeşilköy'deki kendisine ait plak fabrikasına götürerek yine kendi eseri olan "Muhabbet Kuşu" şarkısını plağa doldurttu. Bu plak sayesinde Müren tüm Anadolu'da tanındı.
Zeki Müren, bu başarılı ilk konserden ve plak çalışmasından sonra Türkiye radyolarında düzenli olarak eserler seslendirmeye başladı. Radyo programları on beş yıl sürdü, bunların çoğu canlı yayın programlarıydı. Müren bundan sonra kendini daha çok sahne ve plak çalışmalarına verdi. İlk sahne konserini 26 Mayıs 1955 tarihinde verdi. Genellikle kendi dizayn ettiği sahne kıyafetlerini giyiyordu. Saz heyetine tek tip kıyafet giydirmek ve T podyum kullanmak gibi çeşitli yenilikler getirdi.
Maksim Gazinosu sahnelerinde aralıksız 11 yıl Behiye Aksoy ile dönüşümlü olarak sahne aldı. 1976'da Londra'daki Royal Albert Hall'da konser vererek bu mekânda sahne alan ilk Türk sanatçı oldu.
Zeki Müren 600'ü aşkın plak ve kaset doldurdu. Plağa okuduğu ilk şarkı Şükrü Tunar'ın "Bir Muhabbet Kuşu" güfteli şarkısıdır. Müren 1955'te "Manolyam" adlı şarkısıyla Türkiye'de ilk kez verilen Altın Plak Ödülü'nü kazandı. 1991 yılında Devlet Sanatçısı seçildi.
300 dolayında şarkı besteledi. On yedi yaşındayken bestelediği "Zehretme hayatı bana cânânım" mısrasıyla başlayan acemkürdi şarkı bestelediği ilk şarkıdır. "Şimdi Uzaklardasın" (suzinâk), "Manolyam" (kürdilihicazkâr), "Bir Demet Yasemen", "Gözlerinin İçine Başka Hayal Girmesin" (nihavend) güfteli, "Elbet Bir Gün Buluşacağız" gibi şarkıları sık sık okunan, en sevilen şarkılarıdır. Zeki Müren bu şarkıları plaklara da okumuştur.
Oyunculuk kariyeri
Zeki Müren 1954'te Beklenen Şarkı adlı filmde sinema oyunculuğuna başladı. Büyük bir ticarî başarı kazanan bu filmden sonra, şarkılarının çoğunu kendisinin bestelediği 18 filmde daha oynadı. 1965'te de Arena Tiyatrosu'nca sahneye koyulan Çay ve Sempati adlı oyunda baş rolü oynadı.
Diğer uğraşları
Zeki Müren, başarılı yorumculuk ve oyunculuk kariyerlerinin yanı sıra yüksek eğitimini aldığı desen tasarımına da devam etti. Sahne kıyafetlerinin pek çoğunu kendisi tasarladı. Resimle de uğraşan Müren öğrencilik yıllarından itibaren gerek desenlerini gerekse resimlerini pek çok ilde sergiledi.
1965 yılında 100'e yakın şiirinin yer aldığı Bıldırcın Yağmuru adlı şiir kitabını çıkardı. Bu kitabında yer alan şiirlerinden bazıları Pembe Yağmurlar, Bursa Sokağı, İkinci Sadık Dost, Çim Makası, Son Kavga, Bu Bestecikler Sana, Alınyazım, Kazancı Yokuşu ve Kendimi Arıyorum'dur.
 |
| Zeki Müren heykeli, Bodrum. |
Özel hayatı
1950'lerin Türkiye'sinde alışılmış kalıpları zorlayan elbiseleri ve sahne davranışı ile halkın ilgisini sürekli olarak üstünde tutmayı başardı. Mesleğe başladığı ilk yıllarda daha sıradan kıyafetler ve saç stilleri taşımasına rağmen ileriki yıllarda kadınsı kıyafetler, saç modelleri ve makyajı ile sahnelerde yer aldı. Kendisi hiçbir zaman cinsel yönelimi ile ilgili bir açıklama yapmadı ve zaman zaman adı kadınlarla anıldı, ancak genel kanaat eşcinsel olduğu yönünde idi.
Kurallı ve ağdalı Türkçe konuşmaya özen göstermesi ile bilinir. "Müziğin Paşası" olarak anılması, 1969'da Aspendos konserinden sonra ilk defa Antalya halkının kendisi için kullanmasıyla başlamıştır. Kendisi, bu şekilde anılmaktan memnun olmakla birlikte neden uygun görüldüğünü bilmediğini açıklamıştır. Askerliğini 1957-1958 yıllarında yedek subay olarak Ankara Piyade Okulu (6 ay), İstanbul Harbiye Temsil Bürosu (6 ay) ve Çankırı'da (3 ay) yaptı. Zeki Müren'in Karagöz sanatçısı Hayali Saf Deri, Metin Özlen tarafından hazırlanan kuklası doğum yeri olan Bursa'da sahne aldı. Zeki Müren'in doğum günü olan 6 Aralık tarihi, Türk sanat müziği sanatçısı Onur Akay'ın TRT Müzik ekranlarından yaptığı öneri ile 2012 yılından bu yana, Türk Sanat Müziği Günü olarak kutlanmaktadır.
 |
| Bodrum'daki Zeki Müren Sanat Müzesi'nde sergilenen giysilerinden biri. |
Rahatsızlığı ve ölümü
Zeki Müren kalp rahatsızlığı ve şeker hastalığı nedeniyle hayatının özellikle son 6 yılında sahne hayatından ve medyadan uzaklaştı. Bodrum'daki evinde inzivaya çekildi. Bu dönemi "kendini dinlemek" olarak tarif eder. 24 Eylül 1996 günü, TRT İzmir Televizyonunda kendisi için düzenlenen tören sırasında geçirdiği kalp krizi sonucu öldü. Cenazesi büyük bir halk kalabalığının katıldığı büyük bir törenle kaldırıldı. Mezarı, doğum yeri olan Bursa'da Emir Sultan Mezarlığı'ndadır.
Vasiyetinde tüm mal varlığını Türk Eğitim Vakfı ve Mehmetçik Vakfına bıraktı. TEV ve Mehmetçik Vakfı, 2002 yılında Bursa'da Zeki Müren Güzel Sanatlar Anadolu Lisesi'ni yaptırdı. TEV Bursa Şube Başkanı Mehmet Çalışkan 24 Eylül 2016 tarihinde yaptığı bir açıklamada vakfın Zeki Müren Burs Fonu'ndan 20 yılda 2.631 öğrencinin yararlandığını belirtti.
Ölümünün ardından sanatçının Bodrum'da son yıllarını yaşadığı evi Kültür Bakanlığı'yla yapılan protokol ile Zeki Müren Sanat Müzesi'ne dönüştürüldü ve 8 Haziran 2000 tarihinde ziyarete açıldı.
Diskografi
Zeki Müren diskografisi, Türk Sanat müziği sanatçısı Zeki Müren'in kariyeri boyunca yer aldığı çalışmalarının listelendiği diskografisi. Zeki Müren tüm sanat yaşamı boyunca kariyerinde toplamda otuz üç albüm albüm yayınlanmıştır. Bu albümlerden farklı olarak 1968-1974 yılları arasında Grafson Plak'tan kendi adıyla anılan on iki farklı albüm daha yayınlamıştır.
Albümleri
Zeki Müren albümleri
Stüdyo Albümleri
Zeki Müren'in stüdyo albümleri
| Albüm | Yayımlanma tarihi | Satışlar | Plak şirketi | Notlar |
|---|---|---|---|---|
| Zeki Müren | 1969 | |||
| Senede Bir Gün | 1970 | |||
| Pırlanta 1 | 1973 | Emre Grafson Plakçılık | ||
| Pırlanta 2 | 1973 | Emre Grafson | ||
| Pırlanta 3 | 1973 | Emre Grafson | ||
| Pırlanta 4 | 1973 | Emre Grafson | ||
| Anılarım | 1974 | Emre Grafson | ||
| Güneşin Oğlu | 1976 | Odeon Plak | ||
| Mücevher | 1977 | |||
| Nazar Boncuğu | 1978 | Elenor Plak | ||
| Sükse | 1979 | Elenor Plak | ||
| Kahır Mektubu | 1981 | Türküola | ||
| Eskimeyen Dost | 1982 | |||
| Hayat Öpücüğü | 1984 | AJS | ||
| Aşk Kurbanı | 1985 | |||
| Masal | 1986 | |||
| Helal Olsun | 1987 | |||
| Gözlerin Doğuyor Gecelerime | 1988 | Yavuz&Burç | ||
| Ayrıldık İşte | 1989 | Yavuz&Burç | ||
| Zirvedeki Şarkılar | 1989 | Yavuz&Burç | ||
| Dilek Çeşmesi | 1990 | Yavuz&Burç | ||
| Sev Beni | 1989 | Türkola | ||
| Doruktaki Nağmeler | 1991 | Yavuz&Burç | ||
| Sorma | 1992 | Yavuz&Burç |
Teklileri
Zeki Müren teklileri
| Tekli | Yıl | Format | Notlar | |
|---|---|---|---|---|
| Hem Okudum Hem Yazdım | 1951 | |||
| Asmalar Kol Uzatmış | 1951 | |||
| Gönlümün Baharı Bir Gün Açacak | 1953 | |||
| Zehretme Hayatı | 1955 | |||
| Ruhumda Yine Aşk Bestesi Var | 1955 | |||
| Hasret Acısı | 1957 | |||
| Yiğidin Alnına Yazılan Gelir | 1957 | |||
| Karanlık Geceler Beklerim Yolunu | 1957 | |||
| Bende Hicran Yarasından | 1958 | |||
| Gözlerinin İçine Başka Hayal Girmesin | 1958 | |||
| Züğürt: Nem Alacak Felek Benim | 1959 | |||
| Zennobe | 1960 | |||
| Senden Ayrı Günlerimde | 1962 | |||
| Renk Almış İpek Saçların | 1962 | |||
| İki Damla Gözyaşı | 1970 | |||
| Hayat Kumarı / Mahpushane | 1973 | 45'lik | ||
| Şarkıların Kaderi | 1974 | 45'lik | ||
| Nasıl İçmem Arkadaşım | 1977 | 45'lik | ||
| Kandil / Mutluluğun Sırrı | 1986 | 45'lik | ||
| Madem Derdimi Sordun Dinlemeye Mecbursun | 1987 | |||
| Aşk Kurbanı | 1998 | 45'lik | Vefatının ardından yayınlandı. | |
| Yemen Türküsü | 2016 | Vefatının ardından yayınlandı. | ||
| Biz Ayrılamayız | 2018 | Vefatının ardından yayınlandı. | ||
| Günah Defteri / Hasret Ateşi | 2018 | 45'lik | Vefatının ardından yayınlandı. | |
| Su Akar Şırıl Şırıl | 2018 | Vefatının ardından yayınlandı. | ||
| Sus Kalbim Sus | 2018 | Vefatının ardından yayınlandı. | ||
| Canım Benim Gülüm Benim | 2018 | Vefatının ardından yayınlandı. | ||
| "45'lik" ibaresi, çalışmaların plak olarak yayınlandığını göstermektedir. | ||||
Derleme albümleri
| Albüm | Yıl | Format | Notlar |
|---|---|---|---|
| Sorma | 1992 | ||
| Batmayan Güneş | 2006 | ||
| Zeki Müren Taş Plak Klasikleri Vol. 6 | 2019 |
Yurtdışında yayınlanan albümleri
| Albüm | Yıl | Şirket | Notlar |
|---|---|---|---|
| The Best Of Zeki Müren Love Songs Folk Songs Popular Songs Of İstanbul | 1964 | Balkan Records | |
| The Golden Voice Of Zeki Müren | 1964 | Balkan Records | |
| Latest Hits Of Zeki Müren | 1964 | Balkan Records | |
| The Golden Voice Zeki Muren | 1964 | Balkan Records | |
| Zeki Müren Altın Sesli The Golden Voice | 1964 | Balkan Records |
İkili albümleri
Zeki Müren'in ikili albümleri
| Albüm | Yıl | Format | Notlar |
|---|---|---|---|
| Biz Ayrılamayız | 1998 | Muazzez Abacı ile birlikte seslendirdi. |
Ölümünden sonra yayınlanan albümler
- 2000: Muazzez Abacı ve Zeki Müren Düet
- 2002: Zeki Müren: 1955-1963 Kayıtları
- 2005: Selahattin Pınar Şarkıları
- 2005: Sadettin Kaynak Şarkıları
- 2006: Batmayan Güneş
- 2008: Baş Başa Radyo Günleri 1
- 2008: Baş Başa Radyo Günleri 2
- 2008: Baş Başa Radyo Günleri 3
- 2009: Lunapark Konseri
- 2009: Saklı Kayıtlar 1952-1984
Filmografi
Zeki Müren filmografisi listesinde Zeki Müren'in rol aldığı filmler ve oynadığı karakterler gösterilmiştir. İlk olarak 1954 yılı yapımı Beklenen Şarkı adlı filmde oynadığı "Zeki" rolü ile sinema oyunculuğuna başladı. Büyük bir ticari başarı kazanan bu filminin ardından şarkılarının çoğunu kendisinin bestelediği on sekiz filmde daha oynadı.
Filmleri
Zeki Müren filmleri
- 1953: Beklenen Şarkı
- 1955: Son Beste
- 1957: Berduş
- 1958: Altın Kafes
- 1959: Kırık Plak
- 1959: Gurbet
- 1962: Hayat Bazen Tatlıdır
- 1963: Aşk Hırsızı
- 1963: Bahçevan
- 1964: İstanbul Kaldırımları
- 1965: Hep O Şarkı
- 1966: Düğün Gecesi
- 1967: Hindistan Cevizi
- 1968: İstanbul'da Cümbüş Var
- 1968: Kâtip (Üsküdara Giderken)
- 1969: İnleyen Nağmeler
- 1969: Kalbimin Sahibi
- 1970: Aşktan da Üstün
- 1971: Rüya Gibi
- 1975: Deli Deli Tepeli
Diğer
| Yer Aldığı Klipler veya Ona İthaf Edilmiş Şarkılar | ||||
|---|---|---|---|---|
| Yıl | Sanatçı | Şarkı | Albüm | Notlar |
| 2002 | Aziza Mustafa Zadeh | Ayrılık | Shamans | Bir röportajında Zeki Müren hayranı olduğunu söylemiştir. |
| 2006 | Nil Karaibrahimgil | Bu mudur? | Tek Taşımı Kendim Aldım | Klibinde Zeki Müren'in de yer aldığı sahnelere yer vermiştir. |