Cacık, yoğurt, su, salatalık ve sarımsak ile yapılan soğuk Türk mezesi olarak bilinse de içine birçok sebze katılarak yapılan çeşitleri vardır. En çok bilinen çeşidi salatalık cacığıdır.Nane, yeşil soğan, kekik, dere otu, zeytinyağı vb malzeme ile zenginleştirilebilir. İçine rendelenmiş havuç ve marul katılan cacığa ise kış cacığı denir. Yunan mutfağında Τζατζίκι (caciki) (Rum cacığı) olarak bilinen bir çeşidi yapılır. Daha kıvamlı olup sos ya da meze olarak tüketilir.
- Ülke(ler): Türkiye, Yunanistan, Kıbrıs, Gürcistan, Azerbaycan, İran
- Yaratıcısı: Osmanlı İmparatorluğu
- Türü: Meze
- Servis şekli: Soğuk
- Ana malzemeler: Süzme yoğurt, hıyar, tuz, su, zeytinyağı ve sarımsak
- Çeşitleri: Caciki, Tarator, Aşotu cacığı, Havuç cacığı, Hıyar cacığı, Ispanak cacığı, Haşlanmış keme cacığı, Marul cacığı, Maydanoz cacığı, Pancar cacığı, Semizotu cacığı, Turp cacığı, Yarpuz cacığı
- Diğer: maydanoz, dereotu, kırmızı biber, kekik, yeşil soğan, zeytinyağı, limon suyu
{tocify} $title={İçindekiler}
Melceü’t-Tabbâhîn tarifi
Basılı ilk yemek kitabı Melceü’t-Tabbâhîn'de tarifi şu şekilde verilmiştir:
Bir iki hıyarı ince çentip bir miktar tuz serptikte savuralar. Badehu birkaç diş sarımsağı bir kap içinde tuz ile iyice ezip halloldukta âlâ ezilmiş torba yoğurdu veyahut çanak yoğurdu içine mezburu koyup iyice çalkalandıkta çentilmiş hıyarın üzerine döküp ve birkaç pare buz ilavesiyle tenâvül buyrula. Fasl-ı sayfda pek âlâdır. Taşralarda bir fincan sirke ilave ederler.
Çağla cacığı
Antalya yöresinde yapılan çağla cacığı çağla, süzme yoğurt, su, sarımsak, zeytinyağı, tuz ve taze nane içerir. Süzme yoğurda su katıldıktan sonra karışıma kıyılmış çağla ve sarımsak eklenir. Üzerinde zeytinyağı gezdirilir ve nane yaprakları ile süslenir.
Sirkeli cacık
Sirkeli salata olarak da bilinen sirkeli cacık yapmak için dövülmüş sarımsak çırpılmış yoğurdun içine eklenmeden evvel bir saat suda bekletilir ve su ile birlikte ilave edilir. İnce kıyılmış salatalık, tuz ve nane sarımsaklı yoğurta eklenir. Son olarak sirke eklenir ve cacık iyice karıştırılır.
Madımak cacığı
Sivas'ta bulgur katılarak yapılan meze çeşididir.
Yemlik cacığı
Ankara'da yapılan cacık çeşididir. Malzemeleri; yemlik (Tragopogon), yoğurt, salatalık, sarımsak, sıvı yağ kuru nane ve tuzdur.
Abhaz usulü cacık
Abhaz mutfağında yapılır. Malzemeleri, yoğurt, su,yeşil soğan, salatalık, turp, yumurta, sarımsak, acıka, dereotu,taze ahushua ile hazırlanır.
Dana etli yumurtalı cacık
Abhaz mutfağında yapılır. Malzemeleri, haşlanmış dana eti, yoğurt, maden suyu,yeşil soğan, hardal, salatalık, turp, bıldırcın yumurtası, dereotu, ile hazırlanır.
Van cacığı
Van'da kahvaltılık olarak tüketilen cacık çeşididir. Koyu kıvamlıdır.
Gaziantep'te yapılan cacık çeşitleri
Aşotu cacığı, Havuç cacığı, Hıyar cacığı, Ispanak cacığı, Haşlanmış keme cacığı, Marul cacığı, Maydanoz cacığı, Pancar cacığı, Semizotu cacığı, Turp cacığı, Yarpuz cacığı yapılmaktadır.
Hakkari' de yapılan cacık çeşitleri
Soğanlı cacık, Kenger cacığı ve Otlu cacık yapılır.
İran'da çeşitleri
Mast-o-khiar çeşidi vardır. Yoğurt ve salatalık ile hazırlanır.
cacık kelimesi ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
cacık, -ğı
isim
Yoğurt, ayran içine hıyar veya marul doğranarak yapılan, çoğu kez sarımsaklı, iştah açıcı yiyecek:
"Pilav tenceresini, tasta hazırlanmış cacığı görünce ağzı sulandı, salyaları akacak oldu." - Burhan Günel
Kelime Kökeni
Farsça jāj ژاژ "çeşitli yemeklik yabani otlara verilen ad, kendinden yetişen her tür nebat" sözcüğü ile eş kökenlidir. Farsça sözcük Kürtçe (Kurmanci) jaj "yemeğe katılan bir ot, carum carvi" sözcüğü ile eş kökenlidir.
Tarihte En Eski Kaynak
cacıχ "yemeğe katılan bir ot" [ Evliya Çelebi, Seyahatname (1680 yılından önce) ]
cacıχ "Van'da otlu peynire verilen bir ad" [ (1900 yılından önce) ]
cacık "yoğurtla yapılan ot salatası" [ Ahmet Vefik Paşa, Lugat-ı Osmani (1876) ]