dikili taş

III. Thutmose Dikili taşı, İstanbul, Türkiye

Dikili taş veya obelisk yüksek, daire veya dört kenarlı tepeye doğru incelen taştan anıt. Genellikle belirli bir şahsı veya olayı anmak için yapılır. Antik dikili taşlar tek bir taştan oluşurdu (bir monolit). Stel terimi genellikle klasik obelisk forumda olmayan diğer dikili duran farklı anıtlar için kullanılır.

Antik dikili taşlar

Mısır Dikili taşları

Dikili taşlar antik Mısır mimarisinin önemli bir bölümünü oluştururlar. Dikili taşlar genelde çift halinde tapınakların girişine dikilirdi. Bu anıtların dekoratif nitelikleri dışında pratikte bir işlevleri yoktu. Genellikle yükseklikleri 15–30 m arasında olurdu.

Kleopatra'nın İğnesi, Londra

Dikili taş güneş tanrısı Ra'yı sembolize ederdi. Akhenaten'in dini reformunun ardından kısa bir süre için atenin ışınının taşlaşmış hali olduğuna inanılmıştır. Aynı zamanda tanrının dikili taşın içinde var olduğuna inanılırdı.

M.Ö. 2600 dolaylarında ilk kaydedilmiş dikili taş örnekleri ortaya çıkar fakat bu dönemden hiçbir dikili taş bugüne ulaşamamıştır. MÖ 2400 dolaylarında ise küçük dikili taşlara rastlanır. Daha sonraları yükseklikleri 20 metreyi aşacak olan Mısır dikili taşlarının yükseklikleri bu dönemde nadiren 3,5 metreyi aşardı. Bugüne ulaşabilmiş bilinen 27 antik Mısır dikili taşı vardır, ayrıca bir tane de Aswan'da taşocağında kısmen yontulmuş tamamlanmamış bir dikili taş bulunmuştur. Bugüne ulaşabilmiş en eski dikili taş Heliopolis'e dikilmiş olan I. Sesotris dikili taşıdır.

Mısır'da dikili taş yapmak için kullanılan madde genelde Asvan'dan gelen kırmızı granittir. Dikili taşın tepesi genelde altın veya gümüşle kaplanır. Dikili taşın üstünde niçin dikildiğini anlatan hiyeroglifler yazılırdı. Ama bu yasaklandı.

Yontma işlemi bitmemiş bir dikili taş, Asvan

Romalılar dikili taşlara büyük bir ilgi duymuşlardır. Öyle ki bugün Roma'da, Mısır'da kalanlardan daha çok dikili taş dikilidir. Aslında bunların çoğu Roma döneminin bitişiyle yıkılmış (devrilmiş) daha sonra farklı yerlerde tekrar dikilmişlerdir.

Konstantinopolis'te de Doğu İmparatoru Theodosius 390 yılında bir dikili taş getirtmiş ve özel bir temel üzerine hipodroma diktirmiştir. Her ne kadar Haçlı Seferleri sırasında yıpratılmış olsa da dikili taş, Osmanlı Devleti döneminde korunmuştur. Bugün İstanbul'da Sultanahmet Meydanı'nda(hipodrom) halen dikilidir.

"Roma dünyanın dikili taş başkentidir" denilebilir. Birçok dikili taş barındıran kentte, en ünlü dikili taş Saint Peter Meydanı'nda bulunan 25,5 metrelik dikili taştır. Bu dikili taş MS 37 yılından beri aynı yerde dikilidir.

Dikili taş'ın alt kısmı

Orijinal Mısır dikili taşlarının birçoğu dünyanın farklı yerlerine gönderilmiş ve yeniden dikilmiştir. Roma dışındaki en ünlü dikili taşlar Londra ve New York'ta bulunan ve Kleopatra'nın İğneleri olarak anılan bir çift dikili taştır. Ayrıca Paris'te, Place de la Concorde'de bulunan 23 metrelik dikili taş da oldukça ünlüdür.

Bilinen 26 antik Mısır dikili taşı bugün aşağıda belirtilen yerlerde bulunmaktadır:

Concorde Meydanı, Paris'te bulunan Luksor Dikili taşı.

Mısır - 8

Firavun I. Tutmosis, Karnak Tapınağı, Luksor
Firavun II. Ramses, Luksor Tapınağı
Firavun Hatşepsut, Karnak Tapınağı, Luksor
Firavun I. Sesostris, Heliopolis, Kahire
4 tane daha.

Fransa - 1

Firavun II. Ramses, Concorde Meydanı, Paris

İsrail - 1

Caesarea dikili taşı

İtalya - 11

8 tane Roma'da (bakınız: Roma'daki dikili taşlar)
Piazza del Duomo, Katanya (Sicilya)
Boboli Bahçeleri (Floransa)
Urbino

Türkiye - 1

III. Thutmose, Hipodrom, İstanbul

Birleşik Krallık - 3

Firavun III. Thutmose, Kleopatra'nın İğnesi, Londra
Firavun II. Amenhotep, University of Durham
Firavun IX Ptolemy, Philae Dikili taşı, Wimborne, Dorset

ABD - 1

Firavun III. Tutmosis, Kleopatra'nın İğnesi, Central Park, New York

Ayrıca Romalılar, kendileri, Mısır stilinde dikili taşlar yapmışlardır. Roma'da bilinen 5 tane antik Roma dikili taşı vardır.

Asur Dikili taşları

Erken Asur uygarlığından bilinen bir dikili taş formu, MÖ 9. yüzyıldan kalan ve bugün British Museum'da bulunan Kral III. Şalmaneser'in Kara Dikili taşıdır.

Aksum Dikili taşları

Etiyopya'da antik Aksum Krallığında birkaç tane dikili taş yontulmuştur. Bunların en önemli örneği 24 metre uzuluğundaki Aksum Stelidir. 4. yüzyıl dolaylarında yontulmuş olan dikili taş II. İtalya-Habeşistan Savaşı sırasında yağmalanmış ve 1937'de Roma'ya götürülmüştür. 2003 yılında İtalyan devleti onu geri göndermeyi kabul etmiştir.

Roma Dikili taşları

Örme Dikili taş, İstanbul Sultanahmet meydanında yer alan Doğu Roma kökenli dikili taştır.
Dikili taş, Beştaş, İznik, Bursa, Türkiye'de, 1. yüzyıldan kalma Roma kökenli "C. Casius Philiscus" adına yapılmış bir dikili taş bulunur.
Place de la République, Arles, Fransa'da, 4. yüzyıldan kalma Roma kökenli bir dikili taş bulunur.

Modern Dikili taşlar

Rönesans'tan başlayarak, dikili taş anıtsal mimari, özellikle de mezarlar, için çok önemli bir yer teşkil etmiştir. Dünyanın her köşesinde binlerce modern dikili taş bulmak mümkündür, özellikle de mezarlıklarda. Neredeyse her Amerikan mezarlığında birkaç örneği görülebilir. Bunların içinde özellikle dikkat çeken ve bahsetmeye değer olanlardan bir kısmı şunlardır:

General Wolfe Dikili taşı, Stowe Okulu, Buchinghamshire, 1754.
Kagul Dikili taşı, Tsarskoe Selo, 1772.
Chesma Dikili taşı, Gatchina, 1775.
Rumyantsev Dikili taşı, Sankt-Peterburg, 1799.
Villa Medici, Roma - 1790'da Floransa'daki Boboli Bahçeleri'ne taşınan Mısır dikili taşının bir 19. yüzyıl kopyası.
Villa Torlonia, Roma - 1842'de dikilmiş iki dikili taş.
Patriots' Grave, Old Burying Ground, Arlington, Massachusetts (1818)
Bunker Hill Anıtı, Charlestown, Massachusetts - 1827 ile 1843 arasında inşa edilmiştir.
Dalhousie Dikili taşı, Raffles Place, Singapur, 1891.
Washington Anıtı, Washington, ABD - 1848 ile 1888 arasında dikilmiş, 169,29 metre yüksekliği ile dünyanın en yüksek dikili taşıdır.
McKinley Anıtı, Buffalo, New York, ABD.
Foro Italico, Roma - 1932'de Mussolini onuruna dikilmiştir.
Buenos Aires Dikili taşı, Arjantin - 1936'da inşa edilmiştir.
Demidov Sütunu, Barnaul, Sibirya, Rusya.
Zafer Dikili taşı, Moskova.
Wellington Anıtı, Phoenix Park, Dublin, İrlanda - 62 m yüksekliğindedir.
Juche Kulesi, Pyongyang, Kuzey Kore - 170 metre.

Washington, ABD'de bulunan Washington Anıtı.

dikili taş ne demek? TDK anlamı ve açıklaması

isim

Önemli bir olayın durumu veya bir zaferin anısı için dikilmiş tek parça yüksek taş; obelisk.