ayrılıkçılık

Ayrılıkçılık, bölücülük, separasyonizm (İngilizce: Separationism; Fransızca: Séparationnisme; Lehçe: Separacjonizm) veya sesesyonizm (İngilizce: Secessionism; Fransızca: Sécessionnisme; Lehçe: Secesjonizm); herhangi bir kültürel, etnik, aşiretsel, dinî, ırksal grubun genel ülkeden sınırlarından ayrı bir otonom ya da özerklik talebini içeren terim. Günümüzde bazı devletlerin anayasaları (özellikle üniter devletler) bu ayrımların devletin ve toplumun temel esaslarını sarstığını iddia ederek ülkenin ulusal güvenliğine ciddi tehlike kaynağı kabul etmektedirler.

Katalonya'nın İspanya'dan ayrılması talebiyle yapılan bir gösteri

Ayrılıkçılık teorisi genellikle kimlik siyasetinin bir sonucu olup, bazı sosyal grupların veya siyasi örgütlerin haksızlığa uğradığı söylemleri ile şekillenir. Bu gruplar egemen gruplara, iktidarlara veya hükümetlere sıklıkla kendi kimliklerinin korunmasını ve geleceklerinin tayin haklarının kendilerine verilmesini isterler. Tüm bunlarla birlikte ekonomik ve siyasi talepler ve bunlara bağlı faktörler, ayrılıkçı hareketlerin güçlenmesinde kritik önem taşırlar.

Ayrılıkçı taleplerin farklı yorumlanmaları sebebiyle değişik formüller de üretilmiştir. Federasyon, konfederasyon, özel idari bölge, dominyon gibi örnekler bunlardan bazılarıdır.

Doğu Ukrayna'daki Donetsk bölgesinde (şu an Donetsk Halk Cumhuriyeti) Rusya yanlısı ayrılıkçı bir gösteri

{tocify} $title={İçindekiler}

Neden olan durumlar ve ayrılıkçı istekler

Ayrılık talebi eden gruplar bir ya da birden fazla sebep öne sürebilmektedir. Bunlardan bazıları şunlardır;

Duygusal öfke ve birlikte yaşadığı diğer gruplara olan nefret
Etnik temizlik ve soykırımdan korunma
Dil, din, kültür veya tarihsel öğelerin koruma, bunları yok edilmesine karşı direnç
Gruplar arasındaki nefret veya çatışmalardan siyasi kazanç sağlamak isteyenlerin propagandası
Egemen sınıfın gücünü eşit bir şekilde paylaşmaması, herhangi bir grubun ekonomik veya politik güç üstünlüğü
Genel kabul görmüş veya kalıplaşmış durumların değişmesinin daha fazla refah ve mutluluk getireceği inancı
Ekonomik motivasyonlar: Zengin ve yoksul grubun arasındaki gelir yelpazesinin ekonomik olarak yeniden dağılımı, veya zengin sınıfın sömürüye son verme talebi
Bir ayrılıkçı hareketin diğerlerine gerçekleştirdiği istikrarsızlaştırma
Büyük devletlerin, imparatorlukların veya federal devletlerin dağılmasından sonra gerçekleşen toplumsal olaylar, bu devletlerin parçalanmaları
Herhangi bir jeopolitik bölgede hakimiyet kurma isteği
Bir grubun büyük bir devlete karşı duyduğu gizli veya açık nefret duyguları
Devletin belli bir grubu desteklemesi, diğer grubun kendini devlete ait hissedememe durumu
Devletin siyasi kararlarına muhalefet
Bir grupta egemen siyasetin pratikleriyle çözümün olanaksız hale geldiği hissi, politik güven eksikliği

Filipinler'in güneyinde faaliyet gösteren ayrılıkçı Moro İslami Kurtuluş Cephesi militanı

İktidar tepkileri

Ülkelerdeki mevcut iktidarlar ayrılıkçı taleplere şu yanıtları verebilir;

Ayrılıkçı grupların taleplerini yerine getirmeyi kabul etme
Dezavantajlı grupların din, dil, toprak, ekonomik ve politik taleplerin iyileştirmek
Federalizm ilkeleri kapsamında taleplerin masaya yatırılması, merkezi hükümetten farklı ilişkilere sahip yapının oluşturulması
Siyasi anlaşmazlıkları çözmek için ayrılık talep eden gruba dair referandum, parlamenter oylama vb. düzenleme
Konfederasyon oluşturma, gruplar arasında sınırlı bir ilişki meydana getirme
Ayrılıkçı hareketin bastırılması (ancak diğer ülkelerdeki ayrılıkçı hareketler desteklenebilir)

Ayrılıkçı İrlanda Cumhuriyet Ordusu militanları (1920-21)

Güncel bazı örnekler

İskoçya'nın Avrupa Birliği'nden ve Birleşik Krallık'tan ayrılma talebi
Katalonya'nın (Bkz: Ulusal Katalan Birliği) ve Bask Bölgesi'nin (Bkz: ETA) İspanya'dan bağımsızlık talebi
Kuzey İrlanda'nın (Bkz: IRA) İrlanda'dan ayrılma talebi (Kuzey İrlanda sorunu)
Güney Tirol'un İtalya'dan ayrılma talebi
Veneto'nun İtalya'dan ayrılma talebi
Bretonya'nın ve Korsika'nın (Bkz: FLNC), Fransa'dan ayrılma talebi
Grönland'ın Danimarka'dan bağımsızlık talebi.
Sırp Cumhuriyeti'nin Bosna-Hersek'ten ayrılma talebi.
Bazı Kürtlerin, Türkiye'den İran'dan ve Suriye'den Kürdistan adıyla ayrılma ve özerklik talepleri (Bkz: PKK). Bununla birlikte Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin Irak'tan bağımsızlık talebi. (Bkz: 2017 bağımsızlık referandumu)
Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin Çin'den ayrılma talebi (Bkz:DTKÖ ve Uygur Sorunu)
Güney Azerbaycan'ın İran'dan bağımsızlık talebi (Bzk: GAMÖH)
Çeçenistan'ın Rusya'dan ayrılma talebi
Québec'in Kanada'dan ayrılma talebi
Bougainville'nin Papua Yeni Gine'den bağımsızlık talebi
Filipinler'in güneyindeki bağımsızlık talepleri (Bkz: MİKC)
Sri Lanka'nın kuzeybatısında Tamil etnik grubunun bağımsızlık talebi (Bkz: TEKK)
Kaliforniya'nın Amerika Birleşik Devletleri'nden ayrılma talebi

Bununla birlikte Moldova (Transdinyester), Gürcistan (Abhazya ve Güney Osetya), Ukrayna (Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Lugansk Halk Cumhuriyeti), Myanmar, Mali (Azavad), Libya, Kıbrıs (KKTC), Ermenistan-Azerbaycan (Dağlık Karabağ Cumhuriyeti), Fas (Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti - Bkz: Polisario) gibi birçok bölgede pek çok ayrılıkçı talep bulunmakta ve tek taraflı bağımsızlık ilan eden gruplar, yönetimler bulunmaktadır. Bununla birlikte günümüzde tanınan birçok devlet de, eskiden bağlı olduğu toprak belli parçalarının bir kısmında hakimiyet kurması sonucu meydana gelmiştir. Bu nedenle bu devletler arasında hâlen zaman zaman sınır çatışmaları olabilmektedir. Sudan-Güney Sudan veya Pakistan-Hindistan arasındaki çatışmalar bu konuya örnek teşkil eder.

Ülkelere göre uygulamalar

Türkiye

Türkiye'de ayrılıkçılık terörizm ile ilişkili olarak ele alınmıştır. Yürürlükte olan Terörle Mücadele Kanunu'nda "Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmak için yapılan her türlü eylem" terörizm olarak tarif edilmiştir.

Sovyetler Birliği

Devletlerin konuya yaklaşımları açısından tarihte görülen en farklı görüşe sahip anayasa Sovyetler Birliği'nin 1936 Anayasası'dır. Bu anayasada açık bir şekilde tüm ulusların ayrılma hakkından bahsedilmektedir. Bununla birlikte Sovyetler Birliği kapsamında buna benzer tarihsel örnek, Ekim Devrimi iktidara gelen Bolşeviklerin Polonya'nın ayrılmasını kabul etmesidir. Bolşevik lider Vladimir Lenin, ulusların kendi kaderlerini tayin hakkı ilkesi gereği Polonya'nın bağımsızlığını onaylamıştır.

Çin

Büyük bir kısmı Sovyetler Birliği'nin 1936 Anayasası'ndan uyarlanmış olmasına karşın Çin anayasası ile ulusların kader tayini konusunda aralarında birtakım farklar bulunur. Çin Anayasası da Sovyet Anayasası'nda olduğu gibi ülkede yaşayan tüm ulusların birbirleriyle eşit olduğunu açıkça belirmiştir, ancak SSCB Anayasası'nda açık bir şekilde tüm ulusların ayrılma hakkından bahsedilirken Çin Anayasası bunu açıkça yasaklamıştır. Önemli farklardan diğeri de Sovyet Anayasası'nın resmî olarak federal bir sistem oluşturmasına karşın, Çin Anayasası'nda devletin "çok uluslu üniter bir devlet" olduğu yazılıdır.

İran

İran İslam Cumhuriyeti'nin de Türkiye gibi ayrılıkçılık yasaklanmıştır ama Sovyetler Birliği'nin dağılmasının dan sonra ve Azerbaycan Cumhuriyeti' nin kuruluşu Güney Azerbaycan da ayrılıkçılığa sebep oldu. Şimdi ayrılıkçılık güney Azerbaycan da çok popüler bir ideolojidir.