Dağ baştankarası (Poecile montanus), Paridae adlı baştankara familyasından olan bir ötücü kuştur. Ilıman ve yarı arktik Avrupa ve Palearktik biyocoğrafik bölgesi boyunca yayılım göstermektedir ve yaygın görülen yerleşik üreyen bir türdür. Başı ve boğazının üst bölümü siyah olmakla birlikte tüyleri gri-kahverengi ve kirli beyaz renklerindedir. Kozalaklı ağaçlar konusunda yakın akrabası kayın baştankarasına göre daha çok uzmanlaşmıştır. Yerleşik bir türdür ve bu türün çoğu bireyi göç etmemektedir.
{tocify} $title={İçindekiler}
Bilimsel sınıflandırması
- Âlem: Animalia (Hayvanlar)
- Şube: Chordata (Kordalılar)
- Sınıf: Aves (Kuşlar)
- Takım: Passeriformes (Ötücü kuşlar)
- Familya: Paridae (Baştankaragiller)
- Cins: Poecile
- Tür: P. montanus
- İkili adlandırma: Poecile montanus
- Sinonimler
- Parus montanus
 |
| Dağ baştankarası dağılım haritası |
Taksonomi
Dağ baştankarası, İsviçreli doğabilimci Thomas Conrad von Baldenstein tarafından 1827 yılında Parus cinereus montanus üçlü adıyla tanımlanmıştır. Türün konumu İsviçre'nin Grisons Kantonundaki dağ ormanlarıdır. Günümüzde dağ baştankarası Alman doğabilimci Johann Jakob Kaup tarafından 1829'da oluşturulan Poecile cinsine yerleştirilmiştir. Türün cins adı olan Poecile, günümüzde tanımlanamayan küçük bir kuşun Eski Yunanca adıdır ve türün özgül adı olan montanus ise Latincede "dağların" anlamındadır.
Poecile bir zamanlar Parus cinsi içinde bir alt cins olarak değerlendirilmiştir, ancak hem nükleer hem de mitokondriyal genleri kullanan moleküler taksonomik analiz, Poecile'nin ayrı bir klad (soy) olduğunu desteklemektedir. Poecile içinde, Eski Dünya türlerinin çoğu (dağ baştankarası da içinde), Yeni Dünya baştankaralarından (chickadee'lerden) ayrı bir klad oluşturur. Taksonomik analiz, dağ baştankarasının Poecile hyrcanus ile kardeş olduğunu göstermiştir.
Dağ baştankarası daha önce benzer görünümünden dolayı Kuzey Amerika'daki Poecile atricapillus türünden olduğu sanılıyordu. Bu durum, Peterson Field Guide, Birds of Britain and Europe (Peterson Arazi Kılavuzu, Britanya ve Avrupa'nın Kuşları) eserinin eski bir sürümünde görülmüştür. Aslında dağ baştankarası, Poecile atricapillus, kayın baştankarası ve Poecile carolinensis görünüş olarak birbirlerine çok benzemektedir.
Tanımlanmış 14 tanınmış alt tür vardır:
- P. m. kleinschmidti (Hellmayr, 1900) - Britanya
- P. m. rhenanus (O. Kleinschmidt, 1900) - kuzeybatı Fransa'dan batı Almanya'ya değin olan bölge, kuzey İsviçre ve kuzey İtalya
- P. m. montanus (Conrad von Baldenstein, 1827) - güneydoğu Fransa'dan Romanya, Bulgaristan ve Yunanistan'a kadar
- P. m. salicarius (CL Brehm, 1831) - Almanya ve batı Polonya'dan kuzeydoğu İsviçre ve Avusturya'ya kadar
- P. m. borealis (de Sélys-Longchamps, 1843) - İskandinavya'nın güneyinden Ukrayna'ya kadar
- P. m. uralensis (Grote, 1927) - güneydoğu Avrupa Rusya, batı Sibirya ve Kazakistan
- P. m. baicalensis (R. Swinhoe, 1871) - doğu orta ve doğu Sibirya, kuzey Moğolistan, kuzey Çin ve kuzey Kore
- P. m. anadyrensis (Belopolski, 1932) - kuzeydoğu Sibirya
- P. m. kamtschatkensis (Bonaparte, 1850_ - Kamçatka Yarımadası ve kuzey Kuril Adaları
- P. m. sachalinensis (Lönnberg, 1908) - Sahalin Adası ve güney Kuril Adaları
- P. m. restrictus (Hellmayr, 1900) - Japonya
- P. m. songarus (Severtsov, 1873) - güneydoğu Kazakistan'dan Kırgızistan'a ve kuzeybatı Çin'e kadar
- P. m. affinis (Przewalski, 1876) - kuzey orta Çin
- P. m. stoetzneri (O. Kleinschmidt, 1921) - kuzeydoğu Çin
Siçuan baştankarası (Poecile weigoldicus) daha önce dağ baştankarasının alt türü olarak değerlendirilmekteydi. Mitokondriyal sitokrom b geninin DNA dizilemelerini karşılaştıran 2002 filogenetik analizine dayanılarak tür konumuna yükseltilmiştir. Tek lokus sonuçları daha sonra 2017'de yayınlanan daha büyük birçoklu lokus analizi ile doğrulanmıştır.
 |
| İngiltere'den bir dağ baştankarası |
Betimleme
Dağ baştankarasının uzunluğu 11,5 cm, kanat genişliği 17-20,5 cm ve ağırlığı 11 gramdır.
Yayılım gösterdiği yerlerin doğusunda kayın baştankarasından daha soluk renklidir, ancak batıya gittikçe çeşitli ırklar giderek daha benzer hale gelir, öyle ki, yaygın olmasına karşın 19. yüzyılın sonuna kadar Büyük Britanya'da üreme kuşu olarak kabul edilmemiştir.
Dağ baştankarası, kayın baştankarasından parlak mavi siyah bir başlık yerine kül rengi bir kahverengi ile ayırt edilir; rengin geneli aksi halde benzerdir, ancak alt kısımlar daha çok ten rengi-deve tüyü renginde ve yanlar belirgin biçimde daha çok pas rengindedir; ikincil tüylerdeki solgun deve tüyü rengi uçlar, kapalı kanatta hafif bir yama oluşturur. Tepe tüyleri ve gaganın altındaki siyahlık daha uzundur, ancak bu kolayca fark edilen bir özellik değildir. Bununla birlikte, dereceli kuyruk (dik değil) yayıldığında belirgin bir şekilde görülür.
En sıradan çağrı, genizden gelen zi, zi, zi'dir, ancak kuşun notaları önemli ölçüde açıkça değişir. Bazen bir çift nota "ipsi, ipsi", dört veya beş kez tekrarlanır.
 |
| Japonya'dan bir alt tür; Poecile montanus restrictus |
Davranış ve ekoloji
Yavrulama
Dağ baştankarası kendi yuva deliğini kazar, hatta sert kabuğu deler; bu genellikle çürük bir kütük veya az ya da çok çürümüş bir ağaçtır. İncelenen yuvaların çoğu kürk, saç ve talaş gibi keçeli malzemeden yapılmış kaselerdir, ancak bazen tüyler kullanılır. Kırmızımsı benek veya lekeleri olan yumurtaların sayısı altı ila dokuz arasında değişmektedir.
Kuzey Finlandiya'da halka toplama verilerinin kullanıldığı bir çalışmada, ilk yıllarında gençlerin hayatta kalma oranının 0,58 ve sonraki yetişkinliklerinde ise yıllık hayatta kalma oranı 0,64 olduğu belirlenmiştir. İlk yıl hayatta kalan kuşlar için tipik ömür yalnızca üç yıldır. Kaydedilen en yüksek yaş 11'dir; bu Finlandiya'daki bir kuşta ve İngiltere'de Nottingham yakınlarındaki bir başka kuşta kaydedilmiştir.
 |
| Dağ baştankarası yumurtası |
Yiyecek ve beslenme
Kuşlar, diğer baştankaralarda olduğu gibi böcekler, tırtıllar ve tohumlarla beslenir. Bu tür Dasypsyllus gallinula tarafından parazitlenir.
Durumu
Dağ baştankarası, 175 ila 253 milyon olgun bireyden oluşan tahmini bir nüfusa sahip son derece geniş bir dağılıma sahiptir. Bu büyük nüfusun yavaş yavaş azaldığı görülmektedir; ancak bu düşüş, kırılganlık eşiğine yaklaşmak için yeterince hızlı değildir. Bu nedenle bu tür Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından en asgari endişede olarak sınıflandırılmaktadır. Buna karşılık Birleşik Krallık'taki sayı 1995-2017 yılları arasında %83 oranında azalmıştır. Ayrıca dağılım alanında bir daralma yaşanmıştır. Hızlı düşüşün üç etkenden kaynaklandığına inanılmaktadır: Habitat kaybı, diğer baştankaraların özellikle mavi baştankaraların yuva delikleri için rekabeti ve orman alaca ağaçkakanı tarafından yuva avcılığı. Aynı dönemde, orman alaca ağaçkakanlarının sayısı dört kat artmıştır.