 |
| Sol Strigidae: Strix aluco, Bubo bubo, Athene noctua, Aegolius acadicus; sağ Tytonidae: Tyto alba, Tyto multipunctata, Tyto novaehollandiae castanops, Phodilus assimilis. |
Baykuş ya da Gece yırtıcı kuşları, Strigiformes takımından gece avlanan yırtıcı kuş türlerine verilen genel ad.
{tocify} $title={İçindekiler}
Bilimsel sınıflandırması
- Âlem: Animalia (Hayvanlar)
- Şube: Chordata (Kordalılar)
- Sınıf: Aves (Kuşlar)
- Takım: Strigiformes
Familyaları
- Strigidae (Baykuşgiller)
- Tytonidae (Peçeli baykuşgiller)
- †Ogygoptyngidae
- †Palaeoglaucidae
- †Protostrigidae
- †Sophiornithidae
 |
| Baykuş dağılım haritası |
Özellikleri
Başları büyük ve tüylüdür. Kuyrukları kısa olmakla beraber, kanatları enli ve uzundur. Bir kısmının kanat açıklığı, bir adam boyuna ulaşır. Serçe kadar küçük olanları da vardır. Gagaları kıvrık, pençeleri keskin, kanca tırnaklı ve döner parmaklıdır. Kuvvetli pençeleri adeta avına kenetlenir.
Baykuşlar tam bir sessizlik içinde avlanır. Bütün vücudu yumuşak ve ince tüylerle kaplıdır. Tüyler, uçuş sırasında tabii bir susturucudur. Uçuş esnasında kanatlarının “pırpır” sesi duyulmaz. İri gözleri, başlarının yanında değil önündedir. Aşırı büyüklükteki gözleri, göz oyuğunda hareket edemez. Araba farı gibi yuvalarında sabittir. Baykuşlar boynunu 270 derece çevirerek panoramik bir görüş sağlayarak çevresini kontrol edebilir. Dişi baykuş erkeklerinden daha iri olup, 2-10 yumurta yumurtlarlar. Kuluçka süresi 30-40 gündür. Yumurtadan çıkan yavruların göz ve kulakları kapalıdır. Yavruların yuvada kalma süresi farklıdır.
Görme yetenekleri
“Al purple” yani “mor ışık görüntüsüne” sebep olan kimyasal bir madde bulunur. Rod hücreleri, en küçük bir ışığı bile kimyasal bir sinyale çevirirler. Böylece insanın sadece bir ışık parıltısını fark ettiği yerde baykuş buradaki cismi bütün teferruatı ile görür. Bütün kuşlarda üst göz kapağı alttakine geldiği halde baykuşlarda olay tersinedir. Mavi rengi görebilen tek kuş türüdür.
İşitme yetenekleri
Baykuşların görme ve işitme kabiliyetleri son derece hassastır. Çok az ışıkta avlarını yakalayabildikleri gibi, zifiri karanlıkta da işitme duyularıyla yerini tespit ederek yakalarlar. Kulakları, en küçük hışırtıyı işitebilecek duyarlıktadır. Hassas kulaklarıyla, gecenin sessizliğinde uçan pervanenin kanat sesini veya bir tohumun çiğnenişini, hatta tam sessizlikte düşen iğnenin sesini bile işitebilirler.
Baykuşun geniş yüzü, nispeten sert ve kavisli tüylerle kaplıdır. Tüyler bir kepçe gibi sesleri toplar ve kulağa yansıtır. Bazı baykuş cinslerinin kulak delikleri öyle büyüktür ki, başın yan tarafını tamamen kaplar. Ayrıca baykuşların başı geniştir ve kulakları diğer kuşlara göre birbirinden daha uzaktır. Böylece ses dalgası bir kulağa çarptıktan sonra diğerine gelir. Baykuş bu son derece küçük zaman aralığı içinde sesin geldiği yönü tayin eder. Baykuşların ilginç özelliklerinden biri de kulaklarının perdeli oluşudur. İstedikleri zaman açar, istediklerinde kaparlar. Dinlenme halinde ve yavaş uçuşlarında kulak perdesini açar, hızlı uçuşlarında ise kaparlar.
baykuş hakkında bilgi nedir TDK sözlük anlamı ve açıklaması ne?
isim, hayvan bilimi
Başında, kulak yerinde iki sorgucu bulunan, yırtıcı gece kuşlarının genel adı:
"Baykuşlar uğursuzdu ama yeterince melun değil." - Elif Şafak
TDK etimoloji sözlüğü
‘başında, kulak yerinde iki sorgucu bulunan, yırtıcı gece kuşlarının genel adı’
~ Az bayguş. -Tkm bāyğuş. -Kzk baykus. -Özb båykuş. -YUyg baykuş. Türk diyalektlerinde baykuşa üki, ükü, ökö adı da verilir.
< bay + kuş Sözün ikinci bölümündeki kuş’u açıklamak kolaysa da ilk bölümündeki bay sözünün kökeni tartışmalıdır. Eilers (Yarshater Arm 78) baykuş’u ‘Gottesvogel’ olarak açıklamış, bay’ı da Farsça baγ (< EFar baga) ile birleştirmiştir. ET bay ‘zengin, soylu’ sözüyle birleştirmek anlamca kolay görünmese de baysungur ‘şahin cinsinden yırtıcı bir kuş’, baykara ‘doğan cinsinden bir kuş türü’ vb. örneklerde bay sözünün kuş adlarında kullanılması dikkat çekicidir.
Dilimizde bir tür baykuşa yapalak adı verilmektedir. bk. yapalak.
undefined
bk. yapalak
Munkácsi: KSz XII, 342; Doerfer: TMEN 715; Monchi-zadeh Xurāsān 69, 52. beyγūš; Bodroligeti: CC (Pers.) 102.
Kelime Kökeni
Türkçe ? sözcüğünden türetilmiştir. Daha fazla bilgi için kuş maddesine bakınız.
Tarihte En Eski Kaynak
baykkuş [ Saraylı Seyf, Gülistan Tercümesi (1391) ]
bayk/baykız [ Pavet de Courteille, Dictionnaire Turc Oriental (1500 yılından önce) ]
baykuşı [ Meninski, Thesaurus (1680) ]
mavık kuşu "(Adana ağzı)" [ Türkiye'de Halk Ağızlarından Derleme Sözlüğü (1960 yılından önce) ]
[ c (1930) : Onda iki ise baykuşlara yuvalık eden harabelerden ibarettir. ]