zürafa

zürafa hakkında bilgi nedir sözlük anlamı ne?

(züra:fa:), Arapça zerāfe, zerrāfe
1. isim, hayvan bilimi Geviş getiren memelilerden, Afrika'da yaşayan, çok uzun boylu ve boyunlu, derisi benekli, ot yiyen hayvan (Giraffa camelopardalis).

2. isim, halk ağzında Bir boncuk oyası türü:
"Eski peçemdeki sıçandişlerini söktüm, yeni peçemin kenarındaki zürafayı bitirdim." - Sermet Muhtar Alus

Zürafa Kelimesinin Kökeni
Arapça zrf kökünden gelen zurāfat زرافة "Afrika kökenli bir hayvan" sözcüğünden alıntıdır. Arapça sözcük Farsça zurnāpā "aa" sözcüğünden alıntıdır.

Zürafa Kelimesi için Tarihteki En Eski Kaynak
zurrāfa/zurnāfa [Yazıcıoğlu Ahmed Bîcan, Dürr-i Meknûn (1465)]
zurnapa [Filippo Argenti, Regola del Parlare Turco (1533)]

Zürafa (I) (Giraffa camelopardalis), soyu tükenmemiş canlılar arasında karada yaşayan en uzun ve gevişgetirenler arasında da en büyük; Afrika’da yaşayan çift toynaklı memelidir. Bilimsel tür adı deveye benzer şekline ve leoparda benzeyen beneklerine ithafen verilmiştir. Ana ayırtedici özelikleri oldukça uzun boynu ve bacakları, tüylü deriyle kaplı boynuzları ve beyaz-krem bir ten üstünde siyah ve kahverengi arasında değişen benekleridir. En yakın yaşayan akrabası okapi ile birlikte zürafagiller (Giraffidae) familyasında sınıflandırılır ve derileri ile beneklerinin renk ve şekillerinden ayırtedilen dokuz alt türü vardır.

Zürafalar Afrika'da kuzeyde Çad ile güneyde Güney Afrika; batıda Nijer ile doğuda Somali arasındaki bölgede yaşarlar. Güney Afrika ve Kuzey Afrika en çok bulundukları bölgelerdir. Genelde savanlarda otlaklarda ve açık ormanlarda yaşamlarını sürdürürler. Ana besin kaynakları, diğer memelilerin erişemeyeceği yüksekliklerde yedikleri Akasya ağacının yapraklarıdır. Zürafalar aslanlar tarafından avlanırlar, ayrıca yavru zürafalar da leoparlara, benekli sırtlanlara ve Afrika yaban köpeklerine yem olurlar. Zürafalar toplu olarak yaşayan hayvanlardır ve büyük sürüler oluştururlar. Erkekler boyunlarını kullanarak yaptıkları dövüşler yoluyla sosyal hiyerarşiyi sağlarlar. Baskın erkekler dişilerle çiftleşmeye hak kazanırlar. Yavrulara bakımdan yalnızca dişiler sorumludur.

Zürafalar, tuhaf görünüşleri nedeniyle hem eski hem de modern birçok kültürün ilgisini çekmiş, çok sayıda resim, kitap ve çizgiromana konu olmuştur. Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından asgari endişe altındaki türler arasında sınıflandırılmış olsa da eski dağılım bölgesine yerel olarak bazı yerlerde soyu tükenmiş ve üç alt türü de tehlikedeki türler listesinde yer almaktadır. Yine de zürafalara çok sayıda ulusal parklarda ve av alanlarında sıklıkla rastlanmaktadır.

Zürafanın Bilimsel Sınıflandırması

Âlem: Animalia (Hayvanlar)
Şube: Chordata (Kordalılar)
Sınıf: Mammalia (Memeliler)
Takım: Artiodactyla (Çift toynaklılar)
Alt takım: Ruminantia (Geviş getirenler)
Familya: Giraffidae (Zürafagiller)
Cins: Giraffa (Zürafa)
Tür: G. camelopardalis

Binominal adı: Giraffa camelopardalis
(Linnaeus, 1758)

Köken bilim ve tarih

Türün bilimsel ismi olan camelopardalis Roma İmparatorluğu'ndan gelmektedir. Bu isim deve ve leopar özelliklerinden gelmektedir. Camelopard ilk olarak, İngilizce sözcük olarak 14'üncü yüzyılda gözükmüştür ve 19. yüzyılda resmi olarak kullanılmıştır. Birkaç Avrupa dilinde bu şekil kayıtlara geçmiştir. Arapçada ise الزرافة olarak yazılır ve zurapha olarak okunur, anlamı "Topluluk" (Hayvanlarda) veya sadece uzundur. İtalyancada ise giraffa olarak geçmektedir.

Soyu tükenmiş olan zürafa benzeri Samotherium (ortada) ile okapi (aşağıda) ve zürafanın karşılaştırması. Samotherium anatomisi zürafa benzeri boyna geçişi göstermektedir.

Sınıflandırma ve evrimi

Zürafa Gevişgetirenler alt takımında sınıflandırılmaktadır. Gevişgetirenlerden çok sayıda tür Orta Asya, Güneydoğu Asya ve Kuzey Amerika'da Eosen döneminin ortalarından kalma fosillerle tanımlanmıştır. Bu dönemdeki ekolojik koşullar bu türlerin hızlı dağılımını kolaylaştırmış olabilir. Zürafa, okapi ile birlikte Giraffidae familyasının yaşayan son iki bireyidir. Bu familyada 10'dan fazla fosille tanımlanan soyu tükenmiş cins bulunmaktadır. Bilinen en yakın akrabaları Climacoceratidae familyasına ait soyu tükenmiş geyik benzeri hayvanlardır. Yaşayan tek üyesi Amerika antilobu olan Antilocapridae familyası ile birlikte diğer iki damilya Giraffoidea üst familyasında sınıflandırılır. Bu hayvanların, aynı zamanda geyiğin de atası olan soyu tükenmiş Palaeomerycidae familyasından evrimleşmiş olmaları büyük ihtimaldir.

Boynun uzaması zürafa soyunda erken dönemlerde başlamış olarak görünmektedir. Zürafalar ve eski ataları arasında yapılan karşılaştırmalarda ilk olarak kafatasına yakın olan omurların uzadığı sonraları uzamanın daha aşağıdaki omurlarda olduğu görülmektedir. Zürafa benzeri hayvanlardan biri çeşitli araştırmalara göre 25 ila 20 milyon yıl, 17 ila 15 milyon yıl ya da 18 ila 14,3 milyon yıl önce yaşadığı zannedilen ve kalıntıları Libya'da bulunan Canthumeryx cinsidir. Bu orta boyutlu hayvan ince ve antilop benzeri bir yapıya sahiptir. Hint altkıtasında 15 milyon yıl önce ortaya çıkan Giraffokeryx cinsi okapi ya da küçük bir zürafaya benzer, boynu uzamış ve zürafalarda görülen boynuzlara sahiptir. Giraffokeryx, daha büyük boyutlu Sivatherium ve Bramatherium cinsi zürafa benzeri hayvanlarla aynı klâd içinde yer almış olabilir.

Palaeotragus, Shansitherium ve Samotherium gibi zürafa benzeri hayvanlar yaklaşık 14 milyon yıl önce ortaya çıkmış ve Afrika ile Avrasya boyunca yaşamışlardır. Bu hayvanların kafatasları daha geniş, boyunları daha uzun, kafatasındaki sinüs boşlukları küçük ve boynuzları belli belirsizdir. Paleotragus okapiye benzer ve atası olabilir. Bazı biliminsanlarına göre ise okapi soyu daha öneleri, Giraffokeryx cinsinden önce ayrılmıştır. Boyun omurları boy ve yapı olarak okapi ile modern zürafanın arasında olan Samotherium özellikle ara geçiş dönemi fosili olarak önemlidir. İlk olarak Avrupa'nın güneydoğusunda ortaya çıkan ve 9 ila 7 milyon yıl önce yaşamış olan Bohlinia cinsi muhtemelen zürafanın doğrudan atasıdır. Uzun boynu ve bacakları olan ve benzer diş ile boynuz yapısına sahip Bohlinia cinsi modern zürafalara çok benzemektedir.

İklim değişikliği nedeniyle Bohlinia Çin'e ve Hindistan'ın kuzeyine girmiştir. Burada Giraffa cinsi evrimleşmiş ve yaklaşık 7 milyon yıl önce Afrika'ya girmiştir. Sonraki iklim değişiklikleri Asya zürafalarının soyunun tükenmesine neden olurken Afrika'da bulunanlar yaşamaya devam etmiş ve yeni türlere ayrılmıştır. G. camelopardalis yaklaşık 1 milyon yıl önce Buzul Çağı sırasında Afrika'nın doğusunda ortaya çıkmıştır. Bazı biyologlar modern zürafanın G. jumae türünden geldiğini önerirken; diğerleri G. gracilis türünün daha muhtemel doğrudan ata olduğunu savunmaktadır. G. jumae daha büyük boyutlu ve hantal bir yapıya sahipken G. gracilis daha küçük boyutlu ve daha zariftir. Zürafaların evrimindeki ana itici gücün yaklaşık 8 milyon yıl önce başlayan yoğun ormanlardan daha açık habitatlara geçişin olduğuna inanılmaktadır. Bazı araştırmacılar bu yeni habitat değişikliği ile birlikte akasya türleri de dahil olmak üzere farklı besinlerin zürafanın atalarının yeni toksinlere maruz kalmasıyla birlikte daha hızlı mutasyona ve hızlı bir evrimleşmeye girdiği varsayımını öne sürmüşlerdir. Modern zürafalarda görülen farklı deri desenlerinin ortaya çıkışı da bu habitat değişiklikleri ile çakışması mümkündür. Asya zürafalarının daha çok okapi benzeri renk ve desenlere sahip olduğu varsayılmaktadır.

Londra Doğal Tarih Müzesi'nde bulunan Giraffa jumae fosili.

Alt Türleri
Zürafanın dokuz alt türü tanınmaktadır.

Zürafa alt türleri

Giraffa camelopardalis camelopardalis: Güney Sudan'ın doğusu ile Etiyopya'nın güneybatısında bulunur. Çoğunlukla keskin hatlı beyaz öizgilerle çevrili kestane rengi beneklere sahiptir ama alt kısımlarında benek yoktur. Orta hörgüç özellikle erkeklerde belirgindir. Doğal yaşam alanlarında 250'den az sayıda kaldığı tahnin edilse de bu rakam kesin değildir. Nadiren esaret altında bulunur; Birleşik Arap Emirlikleri'nde El Ayn Hayvanat Bahçesi'nde bir grup bulunmaktadır. In 2003, this group numbered 14.
Giraffa camelopardalis reticulata: Kenya'nın kuzeydoğusu, Etiyopya'nın güneyi ve Somali'de yaşar. Keskin kenarlı kızıl kahverengi poligonal benekleri ince beyaz çizgilerle ayrılmıştır. Benekler ayağın orta ekleminin altında bulunur da bulunmayabilir de. Erkeklerde orta hörgüç bulunur. Doğal yaşam ortamında 5.000 cıvarında kaldığı tahmin edilmektedir. Hayvanat bahçelerinde de 450'den fazla sayıda bulunduğu bilinmektedir.
Giraffa camelopardalis angolensis: Namibya'nın kuzeyi, Zambiya'nın güneybatısı, Botsvana ve Zimbabve'nin batısında yaşarlar. 2009 yılında yapılan bir genetik araştırma Namib Çölü'nün kuzeyinde yaşayan popülasyon ile Etosha Ulusal Parkı'nda yaşayan popülasyonun ayrı alt türler olduğunu önermektedir. Bu alt türün benekleri, kenarları kertikli ve açılı olarak uzanan büyük kahverengi beneklerdir. Benekler bacaklar boyunca mevcuttur ancak yüzde benek bulunmaz. Boyun ve kıç benekleri daha küçük olur. Ayrıca kulak civarında beyaz leke vardır. Doğal yaşam ortamında 20.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Hayvanat bahçelerinde 20 cıvarında zürafa bulunur.
Giraffa camelopardalis antiquorum: Çad'ın güneyi, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kamerun'un kuzeyi ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nin kuzeydoğusunda yaşarlar. Kamerun popülasyonu daha önceleri yanlış olarak G. c. peralta alt türüne dahil sayılmaktaydı. G. c. camelopardalis ile kıyaslandığında daha küçük ve düzensiz beneklere sahiptir. Ayakların orta ekleminin altında ve bacakların iç kısmında da beneklere rastlanır. Erkeklerde orta hörgüç bulunur. Doğal yaşam ortamlarında 3.000 cıvarında oldukları sanılmaktadır. Hayvanat bahçelerinde bu alt tür ile G. c. peralta alt türü karıştırılmaktadır. 2007 yılında Avrupa'daki hayvanat bahçelerinde G. c. peralta alt türüne ait olduğu sanılan zürafaların aslında G. c. antiquorum alt türünden olduğu ortaya çıkarılmıştır. Hayvanat bahçelerinde 65 kadar oldukları bilinmektedir. Daha önceden tanınan G. c. congoesis alt türü artık bu alt türün içinde yer almaktadır.
Giraffa camelopardalis tippelskirchi: Kenya'nın ortası ile güneyi ve Tanzanya'da yaşarlar. Toynaklara kadar uzanan, düzensiz, zikzaklı yıldız şeklinde benekleri vardır. Erkeklerde genellikle orta hörgüç bulunur. Doğal yaşam ortamında 40.000 cıvarında olduğu düşünülmektedir. Yaklaşık 100 kadarı hayvanat bahçelerinde bulunur.
Giraffa camelopardalis rothschildi: Uganda ile Kenya'nın azı bölgelerinde yaşarlar. Güney Sudan'da yaşayaıp yaşamadığı kesin değildir. Benekleri büyük, keskin kenarlı belirgin koyu renklidir. Koyu renkli beneklerin içinde daha soluk çizgiler bulunabilir. Ayakların orta ekleminin altında benekler nadiren görülür ve toynaklara kadar inmez. Beş adet boynuza sahip oldukları görülebilir. Doğal yaşam ortamlarında 700'den az olduğuna inanılmaktadır. Hayvanat bahçelerinde 450'den fazlası tutulmaktadır.
Giraffa camelopardalis giraffa: Güney Afrika'nın kuzeyinde, Botsvana'nın güneyinde, Zimbabwe'nin güneyinde ve Mozambik'in güneybatısında yaşarlar. Koyu renkli ve görece yuvarlak benekleri vardır. Benekler bacaklara kadar küçülerek uzanır. Erkeklerin orta hörgücü çok belirgin değildir. Doğal yaşam ortamlarında en fazla 12.000 cıvarında olduğu tahmin edilmektedir. Hayvanat bahçelerinde 45 kadarı bulunmaktadır.
Giraffa camelopardalis thornicrofti: Zambiya'nın doğusunda Luanga Vadisi'nde yaşarlar. Benekler çentikli ve bazen de yıldız şeklindedir. Ayaklar boyunca bazne görülür bazen de görülmez. Erkeklerin hörgücü çok gelişmemiştir. Doğal yaşam ortamında 1.500'den fazla sayıda değildir. Hayvanat bahçelerinde bulunmamaktadır.
Giraffa camelopardalis peralta: Nijer'in güneybatısına endemiktir. Tüyleri diğer alt türlerden daha açık renklidir. Ayakların orta ekleminin altına kadar inen yuvarlak şekilli kırmızı benekleri vardır. Boynuzları diğer alt türlere göre daha belirgindir ve erkeklerin hörgüçleri daha gelişmiştir. Doğal yaşam alanlarında 220'den daha az bulunur ve en tehlike altındaki zürafa alt türüdür. Kamerun'da bulunan zürafaların bu alt türden olduğu sanılsa da aslında G. c. antiquorum alt türünden olduğu ortaya çıkarılmıştır. Bu hata nedeniyle hayvanat bahçelerinde de yanlış olarak adlandırılmışlardır ve 2007 yılında Avrupa'daki hayvanat bahçelerinde bulunan G. c. peralta alt türü zürafaların tamamının aslında G. c. antiquorum alt türünden olduğu anlaşılmıştır.

Farklı alt türlerin desen farkları

Özellikleri

Erkeklerinin boyu 4.4 ve 5.5 metre olup 1.5 ton ağırlığındadır. Bugüne kadar kayıt edilmiş en uzun zürafa 5.92 m. olup 2 ton ağırlığındadır. Dilleri boynuzumsu yapıya sahiptir. Dişileri ise 4.0 ve 5.0 metre civarı yüksekliğe sahiptir ve erkeklere göre daha hafiftir. Dişiler genellikle erkeklerine göre hafif ve daha kısa olurlar. Her iki cinsin de boynuzları vardır, dişilerin boynuzu daha kısadır. Boynuzları kemikleşmiş kıkırdaktan oluşmuştur. Erkekler yaşlandıkça kafasındaki boynuzları da kalsiyumun etkisiyle gelişir.

Zürafaların ses telleri olmadığı bilinmesinin aksine zayıf bir ses teli yapısına sahiptirler. 35–40 cm uzunluğunda siyah bir dile sahiptirler. Boyunlarının uzun olması bakımından kafa kısmınada kan gitmesi için çok büyük kalplere sahiplerdir. Bu büyük hayvanlar günlerinin ortalama 1 saatini (en az 10 dakika, en fazla 2 saat) uyuyarak geçirirler.

Alt Türlerin Afrikadaki Dağılımı

Dağılımı

Zürafa soyu, dünya üzerinde tükenmekte olan ve koruma altına alınması gereken bir türdür. Dünyada yaklaşık olarak 100,000 ila 150,000 civarı zürafa bulunduğu tahmin edilmektedir. Bunların tamamı Afrika'da yaşamaktadır. Kenya (45,000), Tanzanya (30,000) ve Botsvana (12,000) ile en fazla Zürafa popülasyonu bulunan yerlerdir.

Zürafalar genellikle Afrika'nın savanlarında yaşarlar. Bu topraklar onlar için yaşamaya elverişlidir. Çok uzun olmayan ağaçlar ve uzun boyları sayesinde, Zürafalar tehlikeleri uzaktan fark edebilirler. Özellikle besin kaynakları olan Akasya ağaçları bu bölgelerde bulunur. Otlaklarda da yaşarlar.

Zürafa resimleri