Çinko siyanür (İngilizce: Zinc cyanide), Zn(CN)2 formüllü ile gösterilen bir inorganik bileşiktir. Esas olarak çinko kaplamada kullanılan beyaz renkli bir katıdır, ancak organik bileşiklerin sentezi için daha özel uygulamalara da sahiptir.
Çinko Siyanürün Yapısı
Zn(CN)2'de çinko, tümü siyanür ligandlarının köprülenmesiyle bağlanmış olan tetrahedral koordinasyon ortamını benimser. Yapı iki "iç içe geçmiş" yapıdan (yukarıdaki resimde mavi ve kırmızı) oluşmaktadır. Bu tür motiflere bazen "genişletilmiş diamondoid (elmassı)" yapılar denir. Bazı SiO2 formları, benzer bir yapı kabul eder, tetrahedral Si merkezleri oksitler ile bağlanır. Siyanür grubu, bir ile dört karbon komşusu olan çinko atomu ve kalanları azot atomları olmak üzere baş-kuyruk bozukluğu gösterir. En büyük termal genleşme katsayılarından birini gösterir (önceki rekor sahibi, zirkonyum tungstat'ı aşarak).Çinko Siyanürün Kimyasal Özellikleri
Tipik bir inorganik bir polimer gibi Zn(CN)2, çoğu çözücüde çözünmez. Katı, anyonik kompleksler verecek şekilde hidroksit, amonyak ve ilave siyanür gibi bazik ligandların sulu çözeltileri içinde veya daha kesin olarak çözünür.Çinko Siyanür Sentezi
Zn(CN)2, siyanür ve çinko iyonlarının sulu çözeltileri birleştirerek yapmak oldukça kolaydır, örneğin çift değiştirme reaksiyonu ile KCN ve ZnSO4:- ZnSO4 + 2 KCN → Zn(CN)2 + K2SO4
Ticari uygulamalarda, asetat çinko tuzları kullanılarak halojen yabancı maddeler önlenmeye çalışılır:
- Zn(CH3COO)2 + HCN → Zn(CN)2 + 2 CH3COOH
Çinko siyanür ayrıca, bazı altın çıkarma yöntemlerinin bir yan ürünü olarak üretilir. Altınları sulu altın siyanürden ayırma prosedürleri bazen çinko ilavesi gerektirir:
- 2 [Au(CN)2]- + Zn → 2 Au + Zn(CN)2 + 2 CN-
Uygulamalar
Elektro-kaplama
Zn(CN)2'nin ana uygulaması, ek siyanür içeren sulu çözeltilerden çinko elde etmek içindir.Organik sentez
Zn(CN)2 formil için grubunun, aromatik bileşiklere Gatterman reaksiyonu yoluyla eklenmesinde kullanılır. HCN bu işlem için uygun, daha güvenli ve gaz halinde olmayan bir alternatif sunmaktadır. Reaksiyonda HCI kullandığı için, Zn(CN)2 ayrıca in situ koşullarında, bir Lewis asidi katalizörü olan ZnCI2 çıkarır. Bu şekilde kullanılan Zn(CN)2 örnekleri, 2-Hidroksi-1-nafthaldehit ve Mesitaldehitin sentezini içerir.Zn(CN)2, aldehitler ve ketonların siyanosilleştirilmesi için bir katalizör olarak da kullanılır.