| Tam adı | Elealı Zeno veya Elealı Zenon |
|---|---|
| Doğumu | y. MÖ 495 Elea |
| Ölümü | y. MÖ 430 (65 yaş dolaylarında) Elea veya Syracuse |
| Çağı | Sokrates öncesi düşünürler |
| Bölgesi | Batı felsefesi |
| Okulu | Elea Okulu |
| İlgi alanları | Metafizik, Ontoloji |
| Önemli fikirleri | Zenon'un paradoksları |
Elealı Zenon veya Zeno (/ˈziːnoʊ ... ˈɛliə/; Grekçe: Ζήνων ὁ Ἐλεᾱ́της; y. 495 – y. MÖ 430), Magna Graecia'nın Sokratik öncesi bir Yunan filozofu ve Parmenides tarafından kurulan Elea Okulu'nun bir üyesiydi. Aristo, onu diyalektiğin mucidi olarak adlandırdı. Bertrand Russell'ın "ölçülemez derecede incelikli ve derin" olarak tanımladığı paradokslarıyla tanınır.
Zeno, hocası Parmenides'in Bir'ci anlayışını ve yalnızca Varlık'ın değişmez gerçek olduğunu öne süren görüşünü geliştirmiş, çokluk ve değişmenin gerçek olduğunu savunan karşıt görüşlerin tezlerine karşı mantıksal güçlükleri gözler önüne seren dolaylı kanıtlarla değişimin olanaksızlığını göstermeye çalışmış, ileri sürdüğü örneklemeleriyle felsefe tarihinde ün kazanmıştır. MÖ 490 - 430 yılları arasında yaşadığı rivâyet edilse de doğum ve ölüm tarihi kesin değildir.
Zeno bir mantık ustası ve diyalektik düşüncenin en önemli geliştiricilerinden biridir. Elea Okulu'nun en önemli filozofları arasında yer alır. İleri sürdüğü önermeler, felsefe tarihinin en önemli paradoksları arasında yer almaktadır. Bunlardan en ünlüleri; Aşil paradoksu ve Ok paradoksu olarak belirtilebilir. Zeno bu örneklemelerden hareketle değişimi bir yanılsama olarak formüle eden felsefesini temellendirir.
İlk paradoksta, ünlü bir Yunan koşucu olan Aşil, bir kaplumbağayla yarışacaktır. Kaplumbağa biraz daha önde olacaktır koşuya başlarken. Zeno, bu koşuda hızlı Aşil'in hiçbir zaman kaplumbağayı geçemeyeceği, bunun mantıksal olarak mümkün olmadığını öne sürer. Çünkü her seferinde Aşil'in aşması gereken bir mesafe kalacaktır, kaplumbağanın bulunduğu noktaya her gelişinde kaplumbağa bir başka noktaya geçmiş olacaktır ve Aşil'in onu geçebilmesi için her seferinde bu noktaları öncelikle geçmiş olması gerekir. Ok paradoksunda da benzer bir sonuca varılır.
Buradaki temel argüman şöyledir: Mesafe sonsuz noktalardan oluşmaktadır ve bunlar sonlu bir süre içinde geçilemezdir. Böylece Zeno mantıksal ve diyalektik olarak bilinen diyalektikcilerin tam karşıt yönünde hareketin ve değişmenin olanaksız olduğunu, bunların bir yanılsama olduğunu ve temelde varlık'ın değişmeyen bir halinde bulunduğunu öne sürer.
{tocify} $title={İçindekiler}
Hayatı
Zeno'nun hayatı hakkında kesin olarak bildiklerimiz çok azdır. Zeno'nun ölümünden yaklaşık bir asır sonra yazılmış olmasına rağmen, Zeno hakkındaki biyografik bilgilerin birincil kaynağı Platon'un Parmenides adlı eseridir ve ayrıca Aristoteles'in Fizik adlı eserinde kendisinden bahsedilmektedir. Parmenides’in diyaloğunda Platon, Parmenides'in "yaklaşık 65", Zeno'nun "yaklaşık 40" ve Sokrates'in "çok genç bir adam" olduğu bir zamanda, Zeno ve Parmenides'in Atina'ya yaptığı ziyareti anlatır. Sokrates'in yaklaşık 20 yaşında olduğunu varsaymak ve Sokrates'in doğum tarihini MÖ 469 olarak almak, Zeno için yaklaşık MÖ 490 doğum tarihini verir. Plato, Zeno'nun "uzun boylu ve alımlı olduğunu" ve "gençlik günlerinde ... Parmenides tarafından sevildiğinin bildirildiğini" söylüyor.
Diogenes Laërtius, Zeno'nun hayatına dair belki de daha az güvenilir ayrıntıları; onun Teleutagoras'ın oğlu olduğunu, ancak Parmenides'in evlatlık oğlu olduğunu, "her sorunun her iki tarafını da tartışabilecek kadar yetenekli bir evrensel eleştirmen" olduğunu, Elealı bir tiran tarafından tutuklandığını ve belki de onun elinde öldürüldüğünü bildirildiği Lives and Opinions of Eminent Philosophers adlı eserinde verilmiştir.
Diogenes Laërtius'a göre Zenon, tiran Nearchus'u devirmek için komplo kurdu. Sonunda Zenon tutuklandı ve işkence gördü. Valerius Maximus'a göre, komplodaki meslektaşlarının adını açıklamak için işkence gördüğünde, Zenon, Nearchus'un duyması için yararlı olacak bir sırrı olduğunu söylemesine rağmen isimlerini açıklamayı reddetti. Nearchus sırrı dinlemek için eğildiğinde, Zenon kulağını ısırdı. "Hayatını ve zorba bedeninin o kısmını kaybedene kadar gitmesine izin vermedi". Demetrius, Men of the Same Name içerisinde bunun yerine burnun ısırıldığını söyledi.
Asil dileğin, Ey Zeno, öldürmektiUtanç verici köleliğin sert bağlarından,
Ama hayal kırıklığına uğradın; zorba için
Seni bir havanda dövdü. Yanlış söyledim,
O sadece vücudunu ezdi, seni değil.
—Diogenes Laërtius, Life of Zeno, the Eleatic
Zenon, diğer tiranlar ile de etkileşime girmiş olabilir. Laërtius'a göre Heraclides Lembus'un, Satyrus'una göre bu olaylar Nearchus yerine Diomedon'a karşı meydana geldi. Valerius Maximus, tiran Phalaris'e karşı bir komployu anlatır, ancak Phalaris, Zenon doğmadan önce öldüğü için bu imkansız olurdu. Plutarch'a göre Zenon, zorba Demylus'u öldürmeye çalıştı. Başarısız olduktan sonra, "kendi dişleriyle onun dilini ısırarak, tiranın yüzüne tükürdü".
Çalışmaları
Pek çok eski yazar Zenon'un yazılarına atıfta bulunsa da, eserlerinin hiçbiri bozulmadan hayatta kalmadı. Zenon'un hareket konusundaki argümanlarının doğası hakkındaki ana kaynaklar, aslında, Aristoteles ve Kilikya'lı Simplicius'un yazılarından gelmektedir.
 |
| Zeno, Doğruluğa ve Yanlışlığa Kapıları gösterir ("Veritas et Falsitas"). Madrid El Escorial Kütüphanesindeki Fresk. |
Plato, Zenon ve Parmenides'in ziyareti vesilesiyle Zenon'un yazılarının "ilk kez Atina'ya getirildiğini" söylüyor. Platon ayrıca Zenon'un "Parmenides'in argümanlarını korumayı amaçladığını", Zenon'un gençliğinde yazıldığını, çalındığını ve rızası olmadan yayınlandığını söyledi. Platon Sokrates'in Zenon'un çalışmasının "ilk argümanının ilk tezini" şu şekilde yorumlamasını ister: "Varlık çoksa, hem benzer hem de farklı olmalıdır ve bu imkansızdır, çünkü ya benzer ya da benzemez."
Proclus'a göre Platon'un Parmenidesleri Üzerine Yorumu (Commentary on Plato's Parmenides) adlı eserinde, Zenon "çelişkileri ortaya çıkaran kırktan az argüman" üretti, ancak şu anda yalnızca dokuz tanesi bilinmektedir.
Zeno'nun argümanları belki de redüktio ad absurdum adı verilen ve kelimenin tam anlamıyla absürde indirgemek anlamına gelen bir ispat yönteminin ilk örnekleridir. Parmenides, bu tarz argümanı uygulayan ilk kişi olmalıdır diyor. Bu tartışma biçimi kısa sürede epicheirema olarak tanındı. Topics Kitap VII eserinde Aristoteles epicheirema’nın "bir diyalektik tasım" olduğunu söylüyor. Bu, bir rakibin doğru olarak ileri sürdüğü bağlantılı bir akıl yürütme parçasıdır. Tartışmacı, diyalektik kıyaslamayı yıkmak için harekete geçer. Bu yıkıcı argüman yöntemi, onun tarafından öyle bir dereceye kadar sürdürüldü ki, Genç Seneca, birkaç yüzyıl sonra şöyle yorumladı: "Parmenides'e katılırsam, Bir'den başka bir şey kalmaz; Zeno'yu kabul edersem, Bir bile kalmaz."
Zeno, matematiksel sonsuzluğun kanıtlanabilir en eski hesaplarını ele alan ilk filozof olarak kabul edilir.
Sir William Smith'e göre, Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology'de (1870)
Diğerleri kendilerini Parmenides ve "Zeno"nun Pisagor Okuluna ait olduğunu hesaplamakla veya bir Pisagorcu yaşam'dan bahsedildiği gibi bir Parraenidean yaşamdan söz etmekle yetinirler ve hatta eleştirmen Phliuslu Timon Parmenides'in yüksek fikirli bir adam olduğunu kabul eder; Platon ondan hürmetle bahsederken, Aristoteles ve diğerleri ona Eleatiklerin geri kalanı üzerinde niteliksiz bir rol verir.
Eusebios, Messeneli Aristocles'ten alıntı yaparak, Zeno'nun Pyrrhonizm ile sonuçlanan bir felsefe çizgisinin parçası olduğunu söyler.
Zeno'nun paradoksları
Zeno'nun paradoksları, iki bin yıldan fazla bir süredir filozofları, matematikçileri ve fizikçileri şaşırttı, meydan okudu, etkiledi, ilham verdi, çileden çıkardı ve eğlendirdi. Bunların en ünlüsü, Aristoteles'in Fizik adlı eserinin VI. Kitabı'nda tarif ettiği harekete karşı argümanlardır.
 |
| Aşil ve kaplumbağa |
 | ||
İkilik (Dikotomi) / Yarışçı paradoksu
|
 |
| Hareketli sıralar (Stadyum) |
Kaynakça
- Plato; Fowler, Harold North (1925) [1914]. Plato in twelve volumes. 8, The Statesman.(Philebus).(Ion). Loeb Classical Library. çev. W. R. M. Lamb. Cambridge, Massachusetts: Harvard U.P. ISBN 978-0-434-99164-8. OCLC 222336129.
- Proclus; Morrow, Glenn R.; Dillon, John M. (1992) [1987]. Proclus' Commentary on Plato's Parmenides. Princeton, N.J.: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-02089-1. OCLC 27251522.
- Russell, Bertrand (1996) [1903]. The Principles of Mathematics. New York, NY: Norton. ISBN 978-0-393-31404-5. OCLC 247299160.
- Hornschemeier, Paul (2007). The Three Paradoxes. Seattle, WA: Fantagraphics Books.