teizm hakkında bilgi nedir TDK sözlük anlamı ne?
isim, felsefe, Fransızca théisme
Tanrıcılık.
Teizm Kelimesinin Kökeni
Fransızca théisme "tanrıcılık, müesses dinlerden bağımsız tanrı inancı" sözcüğünden alıntıdır. Fransızca sözcük İngilizce aynı anlama gelen theism sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Eski Yunanca théos θέος "tanrı" sözcüğünden +ism sonekiyle türetilmiştir.
Teizm Kelimesi için Tarihteki En Eski Kaynak
[ Ahmet Mithat Ef. (1908 yılından önce) ]
Teizm ya da tanrıcılık, tanrı veya tanrıların var olduğu inancıdır. Teizm inanışına göre tanrılar din gönderebilir veya insanların yaşadığı Dünya'ya etki eden olaylara sebep olabilir. Daha kesin tanımıyla Tanrının doğasını ve evrenle Tanrı arasındaki ilişkiyi açıklayan; kişisel, mevcut ve aktif olarak evrenin kuruluş ve yönetiminden sorumlu bir Tanrı betimlemesi içeren bir öğretidir. Bu yaklaşıma göre Tanrı dünya ve insanlar ile sürekli ilişki içerisindedir. Tanrı veya tanrıların Dünya üzerindeki egemenliğine inananlara veya akıllı tasarıma inananlara teist denir.
Terim, Yunanca "Tanrı" anlamına gelen theos kelimesinden türetilmiştir, ilk kez Ralph Cudworth tarafından kullanılmıştır.
Teizm, dini inanışlar başta olmak üzere tüm tanrı inanışlarını kapsayan geniş bir tanımdır. Deizm ise insanlığa müdahalede bulunmayan ve Dünya üzerine bir egemenlik kurmayan tanrı inancını içerir. Esasen deizm de tanrı inanışı içermesinden ötürü teizm tanımında yer almasına rağmen özellikle klasik deist filozofların ve günümüz modern deistlerinin, müdahaleci teistik dinlere karşı verdiği eleştirilerden dolayı deizm bazen teizm kategorisinde değerlendirilmemektedir.
Ayrımlar
Monoteizm
Monoteizm, sadece tek bir tanrı olduğu inancıdır. Bu inanışa göre tanrının bir ortağı ya da başka bir tanrı yoktur. Bazı modern monoteistik dinler Bahailik, İslam, Hristiyanlık, Yahudilik, Sihizm ve Ekankar'dır.
Politeizm
Politeizm, birden fazla tanrı olduğu inancıdır. Antik Mısır dini, Antik Roma dönemindeki dini inanışlar ve belli özellikleriyle Neopaganizm örnek gösterilebilir. Bu inanış antik çağ dönemlerinde oldukça yaygındı, ardından özellikle orta çağ itibarıyla tek tanrılı inanışlar daha yüksek sayıda takipçi kitlelere sahip oldu.
Agnostik teizm
Agnostik teizm, en az bir yaratıcıya inanan ancak bunun doğruluğunun ile birlikte yanlışlığının da bilinmediğini veya hiçbir zaman bilinemeyeceğini savunan bir felsefi görüştür. Bu düşünce "bilmek" ve "inanmak" kavramlarının arasındaki farka da vurgu yapar. "Bir insanın Tanrı'nın varlığını bilemeyiz demesi ama var olduğuna inanması" manasına gelmektedir.
Panteizm ve Panenteizm
Panteizm, her şeyi kapsayan içkin bir Tanrı veya evrenin ya da doğanın Tanrı ile aynı olduğu görüşüdür.
Panenteizm, panteizmde olduğu gibi evrenin kendisinin Tanrı olduğunu, evrensel panteist görüşten farklı olarak Tanrının evrene aşkın ve mutlak değişmez olduğu görüşüdür.
Bazıları bu iki kavram arasındaki farkı anlamsız bulurken diğerleri önemli bir nokta olarak görebilir. Panteizm veya panenteizm terimleri tek başlarına tektanrıcılık veya çoktanrıcılık ifade etmez. Bir öğreti panenteistik veya panteistik olsa dahi birden fazla Tanrıyı savunuyor ya da tam tersi tek bir Tanrının varlığını savunuyor olabilir.
Deizm
Deizm, evreni yaratan Tanrının sonradan insanlığa ve evrene müdahalede bulunmadığı inancıdır. Deizm doğaüstü olayları (örneğin kehanetleri, mucizeleri, vahiy, cennet, cehennem vb.) reddeder. Bunun yerine dini inancın insan aklıyla ve doğal dünyaya dair gözlemler üzerine kurulması gerektiğini savunur.
- Polideizm: Deizmin politeistik formudur veya Politeizm'in deistik formudur. Bu inanışa göre evren birkaç Tanrı'nın kolektif yaratıcılığı sonucu yaratılmıştır. Bu tanrıların her biri evrenin bir parçasını yarattıktan sonra evren ile pratik anlamda ilgilenmeyi bırakmıştır.
- Pandeizm: Panteizm'in deistik formudur veya Deizm'in panteistik formudur.
- Panendeizm: Panenteizm'in deistik formudur veya Deizm'in panenteistik formudur.
Tanrılaştırma
Tanrılaştırma ya da Apotheosis, dünyasal bir varlığın veya ölümlü bir insanın Tanrı ya da Yarı Tanrı katına yükseltilmesi.