Cemal Halveti (d. ?, Aksaray - ö. 1494, Şam), Osmanlı devrinde yaşamış mutasavvıf, divan şairi ve müfessir. İsminin Arapça yazılışı:جمال خلوتي
Halvetiyye tarikatının Cemâliyye kolunun kurucusu ve bu tarikatın İstanbul’daki ilk temsilcisi, âlim ve şair.
Bazı kaynaklarda, 'Çelebi Halife' olarak anılan alim Şeyh Cemaleddin Aksarayî’nin soyundan olup Halvetiye tarikatının İstanbul'daki ilk temsilcisi ve Cemaliye kolunun kurucusudur.
Memleketi Aksaray'da eğitim gördükten sonra İstanbul'a gelerek Abdullah el-Kastamonî’nin öğrencisi oldu. Önce Karaman’a giderek Şeyh Alaeddin Halvetî’nin halifelerinden Şeyh Abdullah’a, onun ölümünden sonra Tokat'ta Şeyh İbn-i Tahir’e ve onun da vefatı üzerine Erzincan'a giderek Seyyid Yahya’nın halifelerinden Pîr Mehmed Bahaeddin Erzincanî’ye intisap etti ve ondan Halvetî hilafeti aldı. Halife sıfatıyla gittiği Amasya'da tanıştığı Sultan Mehmed’in oğlu Bayezid'i, manevî kişiliğiyle etkiledi ve onun daveti üzerine İstanbul’a geldi. 1489'da Kocamustafapaşa'da kendi adına yaptırılan cami ve dergaha ilk şeyh olarak atandı.
Bayezid tarafından kırk müridiyle birlikte Hicaz'a gönderildi. Dönüşte, Şam yakınlarındaki Tebük'te öldü; vasiyeti üzerine hac yolu üzerine gömüldü.
Tasavvufla ilgili Arapça, Farsça, Türkçe kimi yapıtlarının yanında, çeşitli dergilerde şiirleri yayınlandı. Bunlardan bir bölümü bestelenerek Halvetî dergâhlarında okundu.
Eserleri
- Tefsiru Suretu'l Fatiha
- Tefsiru Sureti'd Duha ile'n Nas
- Tefsiru Ayeti'l Kürsi
 |
| Cemâl-i Halvetî’nin Tefsîrü’l-Fâtiḥa ve ve’ḍ-Ḍuḥâ adlı risâlesinin ilk iki sayfası (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1352) |