Hiciv, edebiyat ve sanatta, bir kişi, bir olay ya da durumun, iğneleyici sözlerle, alaylı ifadelerle eleştirildiği bir türdür. Hiciv terimi, hicviye ve yergi ile eş anlamlıdır.
{tocify} $title={İçindekiler}
Etimoloji
Hiciv (Arapça: هجو) terimi, Türkçeye Arapça üzerinden geçmiştir. Buna karşın Arap dilinde daha çok hicâ' (هجاء) terimiyle karşılık bulmaktadır. Hicâ' "sözcüğü ise sözlükte "şiirle sövmek" anlamına gelmektedir. Söz konusu terimin edebiyattaki terminolojik anlamını İslam öncesinde kazandığı anlaşılmaktadır. Bu ıstılahın türediği h-c-v kökü, Sami dillerinde köklü bir geçmişe sahiptir. Örneğin; İbranicede h-c-v (הגה) kökü Arapçadakiyle eşasıllıdır ve "kısık sesle bir şeyler söylemek, mırıldanmak" anlamına gelmektedir. Bu anlam, hiciv ile büyücülük aralarındaki kadim ilişkiye işaret etmektedir.
Antik Dünyada Hiciv
Hiciv sanatı, muhtemelen ilk önce kadim Mezopotamya'da yahut Eski Mısır'da ortaya çıkmıştır. Eski Mısırda, yergicilikle iştigal edildiği bilinmektedir. Belirli meslekleri yeren "Meslekler Hicvi" (Dua-Kheti Öğretisi) adında bir metin bulunmuştur.
Arap Edebiyatında Hiciv
Klasik Arap şiirinde hiciv teması, oldukça geniş şekilde işlenmiştir. Arap hicvinin tarihi seyrine bakıldığında, Sümer, Eski Mısır, Babil ve Yahudi geleneklerinden etkilenildiğine dair bazı önemli ipuçlarına rastlanmaktadır. Ayrıca eski Arap hicvinin başlangıcı büyücülükle yakından ilişkilendirilmektedir. Nitekim bu dönemde kahinler, düşmanlarını lanetlemek için bir takım secili sözler söylemişlerdir. Bu secili sözlerin zamanla standartlaştırılmış hiciv dizelerine ilham verdiği düşünülmektedir.
 |
| 1814 yılında basılan, "l'Le hiciv e di S. Orazio Flacco epistole" |
Türk Edebiyatında Hiciv
Hiciv sanatı, muhtemelen ilk önce kadim Mezopotamya'da ortaya çıkmıştır. Türk edebiyatında hicvin ortaya çıkışı, daha geçtir. Eleştirici bir anlatımı olan şiirler Divan edebiyatında hiciv, Halk edebiyatında taşlama, yeni edebiyatımızda ise yergi olarak anılmaktadır. Bu tür şiirler didaktik özellikler içerdiğinden didaktik şiir içinde değerlendirilmesi mümkündür. Ancak açık bir eleştiri söz konusu olduğundan ayrı bir sınıfta ele alınması tercih edilir. Divan edebiyatında Bağdatlı Ruhi ve Nef'î, Tanzimat edebiyatında Ziya Paşa, Abdülhamit devrinde Eşref, Millî Edebiyat döneminde ise Neyzen Tevfik, Halit Nihat Boztepe, İhsan Hamami hiciv dalında önemli eserler vermişlerdir.
İleri Okumalar
Esat Ayyıldız, Klasik Arap Şiirinde Emevî Dönemine Kadar Hiciv. Ankara: Gece Kitaplığı, 2020.
Esat Ayyıldız, Eski Arap Hicvinin Özgün Bir Edebî Tür Olarak Doğuşu 23 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(4), 2020, 269-282.
Ayrıca bakınız
- Hicviye
- Nakâ'id
- Münazara
- el-Mehâsin ve'l-Mesâvi'
TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
hiciv, -cvi
isim, edebiyat, Arapça hecv
Yergi:
"Sarhoşluğu hicvetmek, hiciv silahıyla sarhoşluğa saldırmak gerekmektedir." - Nazım Hikmet
Kelime Kökeni
Arapça hcw kökünden gelen hacw هجو "yergi, satir, alay, aşağılayıcı şarkı" sözcüğünden alıntıdır. Arapça sözcük Arapça hacā هجا "alay etti, biri hakkında gülünç bir manzume veya yergi okudu, satirize etti" fiilinin masdarıdır. Daha fazla bilgi için hece maddesine bakınız.
Tarihte En Eski Kaynak
[ Mukaddimetü'l-Edeb (1300 yılından önce) ]
Bu kaynak kayıtlara geçmiş ve hiciv kelimesinin kullanıldığı yazılı ilk kaynaktır. Kullanımı daha öncesinde sözlü olarak veya günlük hayatta yaygın olabilir.