Kaliforniya kondoru

 

Kaliforniya kondoru (Gymnogyps californianus; İngilizce: California condor), Yeni Dünya akbabaları (Cathartidae) familyasından yırtıcı bir kuş türü. Kuzey Amerika'da yaşayan karasal kuş türleri içinde en büyüğüdür. 1987 yılında doğal ortamlarında yaşayan tüm bireyler yakalandığında doğal ortamında tükenen türler arasına alındı ancak o zamandan beri Arizona'nın kuzeyi ile Utah'ın güneyinde, Kaliforniya'nın orta ve güneyinde kıyı dağlarında ve Meksika'da Baja California'nın kuzeyinde yeniden doğal yaşam ortamına sokulmaktadır. Fosillerden dört farklı üyesi olsa da Gymnogyps cinsinin yaşayan tek türüdür. Kaliforniya kondoru Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından kritik tehlikedeki türler arasında listelenmektedir.

Tüy örtüsü kanatların altındaki beyaz lekeler haricinde siyahtır; kafanın büyük bir kısmı tüysüzdür ve ten rengi genç kuşlarda griden üreyebilen erişkinlerde sarı ila parlak turuncu arasında değişir. Kuzey Amerika kuşları arasında 3,0 m ile en büyük kanat açıklığına sahiptir ve 12 kg.'a kadar olan ağırlığı, Kuzey Amerika'nın kuş türleri arasında en ağırı olan Cygnus buccinator türünün ağırlığına neredeyse yetişir. Kondor leşçildir ve büyük miktarlarda leş ile beslenir. 60 yıla kadar çıkan ömrü ile dünyanın en çok yaşayan kuş türlerinden biridir.

20. yüzyılda DDT gibi zirai kimyasallar, kaçak avlanma, kurşun zehirlenmesi ve habitat yok olması nedenleriyle sayıları çok önemli oranda azaldı. ABD hükûmeti tarafından uygulanan bir koruma planı sayesinde 1987'de doğal ortamında yaşayan tüm Kaliforniya kondorları, toplam 27 birey yakalandı. Yakalanan bu kuşlar San Diego Wild Animal Park'ta ve Los Angeles Hayvanat Bahçesi'nde üretilmeye başlandı. Esaret altında üreme yoluyla sayıları artmaya başladı ve 1991'den başlayarak kondorlar yeniden doğal yaşam ortamına sokulmaya başlandı. O zamandan beri popülasyonları artsa da Kaliforniya kondoru 2019 yılı itibarıyla esaret altında ya da doğal ortamında yaşayan 518 birey ile dünyanın en nadir kuş türlerinden biridir. Kaliforniya kondoru Kaliforniya Amerika yerli gruplarının çoğu için önem taşıyan bir kuştur ve geleneksel mitlerinin bazılarında önemli yer tutar.

{tocify} $title={İçindekiler}

Bilimsel sınıflandırması

• Âlem: Animalia (Hayvanlar)
• Şube: Chordata (Kordalılar)
• Sınıf: Aves (Kuşlar)
• Takım: Cathartiformes
• Familya: Cathartidae (Yeni Dünya akbabaları)
• Cins: Gymnogyps
• Tür: G. californianus
• İkili adlandırma: Gymnogyps californianus

Kaliforniya kondoru dağılım haritası

Taksonomi

Kaliforniya kondoru İngiliz doğa bilimci George Shaw tarafından 1797 yılında Vultur californianus adı ile tanımlandı; tip numune Vancouver keşif gezisi sırasında Archibald Menzies tarafından "Kaliforniya kıyısında" toplanmıştır. Başlangıçta And kondoru (V. gryphus) ile aynı cins içinde tanımlanmıştır ama Ank kondorunun görece daha farklı tüy üzerindeki lekeleri, biraz daha uzun kanatları ve yemek için küçük hayvanları öldürmeye yatkınlığı nedeniyle Kaliforniya kondoru günümüzde kendine özgü monotipik cins içinde sınıflandırılmıştır. Cins adı Gymnogyps Grekçe "çıplak" anlamına gelen γυμνος (gymnos) ile "akbaba" anlamına gelen γυψ (gyps) kelimelerinden oluşurken epitet adı californianus Kaliforniya'dan gelir. Kondor kelimesi ise Keçuva dilindeki kuntur sözcüğünden gelir.

George Shaw'un 1797 yılında tür tanımlamasına eşlik eden Frederick Polydore Nodder'ın deseni.

Kaliforniya kondorunun ve diğer altı Yeni Dünya akbabasının taksonomide tam olarak yeri kesinleşmemiştir. Eski Dünya akbabalarına benzer görünüşe ve ekolojik rollere sahip olmalarına rağmen Yeni Dünya akbabaları dünyanın farklı bir bölgesinde farklı bir atadan evrimleşmişlerdir. İki grubun ne kadar farklı olduğu hâlâ tartışma konusudu ve bazı otoriteler önceden Yeni Dünya akbabalarının leyleklerle yakın akraba olduğunu önermekteydi. Son zamanlarda ise otoriteler her iki grubu da Falconiformes takımı içinde tutma ya da kendi takımları Cathartiformes içinde yerleştirme yönünde görüşlere sahiptir. Güney Amerika Sınıflandırma Komitesi Yeni Dünya akbabalarını Ciconiiformes takımından çıkarıp Incertae sedis olarak sınıflandırırken Falconiformes ya da Cathartiformes takımlarına geçmesinin mümkün olduğunu belirtti.

Amerikan Ornitologlar Birliği'nin 51nci Eki (2010) uyarınca Kaliforniya kondoru Cathartiformes takımında Cathartidae takımında yer alır.

Evrimsel tarihi

Gymnogyps cinsi Relikt dağılıma bir örnektir. Bu cins Pleistosen Çağında Amerika kıtasına yaygın olarak dağılmıştı. Fosillerden Plesistosen'in erken döneminden Florida'da bulunan Gymnogyps kofordi türü ile Plesitosen'in geç döneminden Peru'da bulunan Gymnogyps howardae türleri tanımlandı. Küba'da Pleistosen'in geç dönemine ait tabakalarda bulunan ve ilk olarak Antillovultur varonai olarak tanımlanan tür artık Gymnogyps cinsinin bir üyesi, Gymnogyps varonai olarak tanınmaktadır. Hatta Kaliforniya kondorlarının kurucu popülasyonundan evrimleşmiş bile olabilir.

La Brea Katran Çukurlarından soyu tükenmiş Gymnogyps amplus türüne ait fosil.

Kaliforniya kondoru Gymnogyps cinsinin yaşayan tek üyesidir ve kabul edilmiş bir alt türü yoktur. Ancak Pleistosen'in geç döneminden bazen paleo alt tür olarak kabul edilen Gymnogyps californianus amplus bulunur. Mevcut fikirler ikiy ayrılır bir kısım bunu kronotür olarak sınıflarken diğer bir kısım ise Gymnogyps amplus olarak ayrı bir türü kabul eder. Gymnogyps amplus kuşun tarihi yaşam alanının çoğu bölümünde ve hatta Florida'ya kadar uzanan bir alanda yaşıyordu ama daha büyüktü ve And kondoru ile yaklaşık aynı ağırlıktaydı. Bu kuşun ayrıca gagası da daha genişti. Son buz çağında iklim değişince popülasyonun tamamı günümüzdeki Gymnogyps californianus türüne evrimleşinceye kadar küçüldü, ancak günümüzde Syverson'un çalışmaları bu teoriyi desteklememektedir.

Özellikleri

Kaliforniya kondorunun kanat aralığı 3 metreyi, yerden yüksekliği 125 cantimetreyi bulabilir. En yüksek ağırlığı 14 kg dır. Siyah tüyleri ve alt kısmı beyaz olan kanatları vardır. Sivri uçlu tüyleri olan boyun halkasına sahiptir.

Üreme ve yaşam şekli

Türün kuluçka zamanı yılın ilk 5 ayında gerçekleşir. Yuvaları genelde sahile yakın bölgelerde, yüksek konumdaki kayaların üzerine kurulur. Dişi kondor sıklıkla tek bir beyaz yumurta bırakır. Daha sonra yuvaya dişi ve erkek ortaklaşa bakarlar. Yaklaşık 40-50 gün içinde civciv kabuğunu kırar. Yavru yaklaşık altı ay yuvada kalır ve bu sürenin sonunda ebeveynlerinin kontrolünde ilk uçuş denemelrine başlar. 12. aydan sonra artık bağımsız olur ve 3 yaşından sonra erişkin bir kondor olarak kabul edilir. Yavruların bakımı zor olduğundan kondorlar 2 yılda bir ürerler.

San Diego Hayvanat Bahçesi'nde bakıcılar eldiven yardımıyla yavru kondoru beslerken

Beslenme

Kondor günün ilk saatlerinde yiyecek arar. İstisnasız leş ile beslenir. Doyduktan sonra neredeyse yarım günden uzun süren istirahatına çekilir.

Birçok üretme programı ile bu kuşun varlığı güvence altına alınmıştır.