başak kelimesi hakkında bilgi nedir TDK sözlük anlamı ve açıklaması ne?
başak, -ğı
1. isim Arpa, buğday, yulaf vb. ekinlerin tanelerini taşıyan kılçıklı başı:
"Toprak üstünde ne tütün fidanı ne buğday başağı bırakmışlar." - Abdülhak Şinasi Hisar
2. isim, halk ağzında Tarlalarda, bağlarda dökülmüş veya tek tük kalmış olan ürün.
Başak, -k'ı
isim, özel, gök bilimi
Zodyak üzerinde Aslan ile Terazi arasında bulunan takımyıldızın adı.
{tocify} $title={İçindekiler}
Gökbilim Terimleri Sözlüğü - 1969
İngilizce: Virgo, Vir (Virginis) Virgin, Fransızca: Vierge, Almanca: Jungfrau
Bir takımyıldızın ve bir burcun adı; Başak takımyıldızı, Başak burcu.
Biyoloji Terimleri Sözlüğü - 1998
İngilizce: spike, Fransızca: épi, Almanca: Ähre, Latin: spica: büyük çivi
Ana eksen üzerindeki çiçekleri sapsız olan çiçek durumu. Spika.
İlaç ve Eczacılık Terimleri Sözlüğü - 2014
İngilizce: spike
spika
TDK etimoloji sözlüğü
‘arpa, buğday gibi ekinlerin, taneleri taşıyan başıʼ
Anadolu ağızlarında ‘tarlalarda kalmış veya dökülmüş başakʼ olarak da kullanılır.
~ Az başag. -Nog masak ‘başakʼ. -Kklp masak. Karakalpaklar bas adını da kullanırlar. -Kzk masak 1. ‘temrenʼ; 2. başak. -Krg maşak ‘tarlada kalmış başakʼ. Kırgızlar başak biçimini de kullanırlar. -Sag pazak. -TatK başak ‘başakʼ. -Bşk başak. -Türki maşak 1. ‘temrenʼ; 2. ‘başakʼ. -Çuv puçax, puśax ‘başakʼ.
Orta Türkçede başak ‘okun veya kargının ucuna geçirilen demir, temrenʼ olarak geçer. Sonraki dönemlerde ‘ekin başı, başak’ anlamını almıştır. Örn. Harezm alanında başak ‘ekin başıʼ olarak kullanıldığı gibi ‘ok başağıʼ anlamına da gelir. Eski Kıpçakçada başak artık ‘ekin başı’ olarak geçer.
Türkçe baş (~ Çuv puś) kökünün bir türevi olduğu açıktır: baş + -(a)k küçültme eki. Radloffʼa borçlu olduğumuz bu açıklama Gombocz (Túrán 1918, 212), Brockelmann (OGM 64. § d), Ramstedt (Lautlehre 109; Formenlehre 106, 212), Räsänen (MTS 100; V 64b), Eren (KCsA 3: 129) gibi yazarlarca benimsenmiştir. Egorov (ÊS 169-170) da bu açıklamaya katılmıştır. Sevortyan (ÊSTJa 1978, 89-90) da bu açıklamayı doğrulamıştır. Diyalektlerde baş da ‘başakʼ olarak kullanılır. Örn. Türkmence ve Balkarcada baş ‘başakʼ olarak da geçer. (Balkarlar başağa kılkı adını da verirler.)
Türk diyalektlerinde okun ucundaki sivri demire temren (> demren) adı da verilir. Bu ad Oğuzcada temürgen olarak kullanılmıştır. Bu adın yayılması karşısında başak adı diyalektlerin bir bölümünde yalnız ‘ekin başı’ olarak kalmıştır. bk. temren.
undefined
bk. temren
Brockelmann: OGM 64. § d; Räsänen: MTS 100; V 64b; Ligeti: MNy 54: 448; Egorov: ÊS 169-170; Clauson: ED 378b; Sevortyan: ÊSTJa 1978, 89-90.
Kelime Kökeni
Eski Türkçe baş sözcüğünden +Ak sonekiyle türetilmiştir. baş maddesine bakınız.
Tarihte En Eski Kaynak
başak "mızrak veya ok başı " [ Divan-i Lugat-it Türk (1070) ]
"ekin toplandıktan sonra tarlada kalan artık" [ TDK, Tarama Sözlüğü (1600 yılından önce) ]
"ekin başı, sümbüle" [ Meninski, Thesaurus (1680) ]