 |
| Soldan sağa, kare, küp ve tesseract. Karenin çevresi bir boyutlu doğrular, küp iki boyutlu alanlar ve tesseract da üç boyutlu hacimler tarafından sınırlandırılmıştır. |
Fizik ve matematikte bir uzayın ya da nesnenin boyutu, gayriresmî olarak bu uzay ve nesne üzerindeki herhangi bir noktayı belirlemek için gereken minimum koordinat sayısı olarak tanımlanır. Bir doğru üzerindeki bir noktayı tanımlamak için bir koordinat gerektiğinden doğrunun bir boyutu vardır (örneğin sayı doğrusu üzerindeki 5 noktası). Düzlem, kare ya da daire yüzeyinin iki boyutu vardır, çünkü bu yüzeyler üzerindeki herhangi bir noktayı tanımlamak için iki koordinata ihtiyaç vardır (örneğin kare üzerindeki bir noktayı tanımlamak için hem enleme, hem de boylama ihtiyaç vardır). Yine aynı şekilde küre, silindir ya da küpün içindeki bir noktayı tanımlamak için üç koordinat gerektiğinden bu boşluk üç boyutludur. İzafiyet Teorisi'nde ise zaman, dördüncü ve uzaysal olmayan boyut olarak eklenir.
 |
|
Klasik mekanikte uzay ve zaman farklı kategorilerdir ve mutlak uzay ve zamanı ifade eder. Bu dünya kavramı, elektromanyetizmayı tanımlamak için gerekli olan tanım hariç, dört boyutlu bir uzaydır. Uzay-zamanın dört boyutu (4B), uzamsal ve zamansal olarak kesin olarak tanımlanmayan, daha ziyade bir gözlemcinin hareketine göre bilinen olaylardan oluşur. Minkowski uzayı, önce yerçekimsiz evrene yaklaşır; genel göreliliğin pseudo-Riemannian manifoldları uzay-zamanı madde ve yerçekimi ile tanımlar. Süpersicim teorisini (6D hiperuzay + 4D) tanımlamak için 10 boyut kullanılır, 11 boyut süper kütleçekimini ve M teorisini (7D hiperuzay + 4D) tanımlayabilir ve kuantum mekaniğinin durum uzayı sonsuz boyutlu bir fonksiyon alanıdır.
Örnek koordinat sistemleri
Boyut sayısı 1
 |
| Sayı doğrusu |
 |
| Açı |
Boyut sayısı 2
 |
| Kartezyen (iki boyutlu) |
 |
| Kutupsal |
 |
| Enlem ve boylam |
Boyut sayısı 3
 |
| Kartezyen (üç boyutlu) |
 |
| Silindirik |
 |
| Küresel |
Boyut kavramı fiziksel nesnelerle sınırlı değildir. Matematikte ve bilimlerde yüksek boyutlu uzaylar sıklıkla görülür. Lagrange veya Hamilton mekaniğindeki gibi parametre uzayları veya konfigürasyon uzayları olabilirler; bunlar, içinde yaşadığımız fiziksel alandan bağımsız olan soyut alanlardır.
İlave boyutlar
Fizikte üç uzay boyutu ve bir de zaman boyutu kabul gören normdur. Fakat temel kuvvetleri birleştirmeye çalışan teoriler, bu amaçla daha fazla boyut eklemektedirler. Süpersicim teorisi, M teorisi ve Bozonsal sicim teorisi, fiziksel uzayın sırasıyla 10, 11 ve 26 boyutlu olduğunu iddia ederler. Bu ilâve boyutların uzaysal olduğu söylenir. Fakat biz ancak üç uzaysal boyutu algılarız ve bugüne kadar ne deneysel, ne de gözlemsel deliller, ilave boyutların varlığını tasdik etmez. Muhtemel bir açıklama, uzayın atomaltı ölçekte (muhtemelen kuark/sicim ölçek seviyesi veya daha altta) ilave boyutların içine "sarılmış gibi" davrandığıdır.
Aralık 2012'de Büyük Hadron Çarpıştırıcısı sonuçlarının analizi, büyük ilave boyutlu teorileri ciddî şekilde sınırlamıştır.
Uzaya ilave boyutlar eklemiş başka fizîki teorilerse şunlardır:
- Kaluza–Klein teorisi, kütleçekimi dışındaki kuvvetleri açıklamak için ilave boyutlar getirir (aslen sadece elektromanyetizma).
- Büyük ilave boyutlar ve Randall–Sundrum Modeli, kütleçekimin zaafını açıklamaya çalışır. Bu özellik brane kozmolojisinde kullanılır.
- Evrensel ilave boyutlar
boyut kelimesi ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
1. isim Cisme ait uzunluğun, derinliğin ve genişliğin ifade ettiği bütün; ebat:
"Boyutları da çok farklı, ince uzun bir dergi." - Ahmet Ümit
2. isim, mecaz Belirli bir derece.
3. isim, mecaz Soyut kavramların ele alınan değişik yönlerinden her biri:
"Yeni boyutlar, düşünme olanakları kazandığımı sanarak ayrıldım tiyatrodan." - Necati Cumalı
4. isim, matematik Doğrularda, yüzeylerde veya cisimlerde ölçülebilen üç doğrultudan uzunluk, genişlik ve derinlikten her biri; buut.
5. isim Yaşanılanın dışındaki başka bir zaman ve mekân.
6. isim, toplum bilimi Kavranmaya çalışılan bir toplumsal olayı meydana getiren ögelerin tümü.
Tiyatro Terimleri Sözlüğü - 1966
Almanca: Dimention, Ausdehnung
Yayılma: Tiyatroda üç boyut kullanılır: 1. Genişlik; 2. Derinlik; 3. Yükseklik. Bu üç boyut oyuncu ve seyirci yerleri için de söz konusudur.
Bilişim Terimleri Sözlüğü - 1981
İngilizce: dimension, Fransızca: dimension
Bir dizgiyi oluşturan öğe sayısı.
Geometri - 2000
2. Cisimde üç “Boyut” yahut “Direget” vardır :Uzunluk, genişlik ve yükseklik. Cisimlerde yükseklik olduğu gibi derinlik te vardır. Misal : Minarede yükseklik vardır. Kuyuda derinlik vardır. Cisimlerde bazen genişliğe, kalınlık ta derler : Duvarın genişliği dendiği gibi duvarın kalınlığı da denir.
Matematik Terimleri Sözlüğü - 1983
Türkçe: buut, İngilizce: dimension, Fransızca: dimension, Almanca: Dimension, Latin: Dimensio
doğrusal uzayının bir tabanının sayal sayısı. Simgesi boy (E)
Yöntembilim Terimleri Sözlüğü - 1981
Türkçe: buut, İngilizce: dimension
Birbiriyle açık ya da örtük ilişkisi olan çeşitli tutum ve davranış görünüşlerine bir içbütünlük kazandıran temel öğe ya da bir ölçme aracının ölçtüğü konu.
Bilgisayar Terimleri Karşılıklar Kılavuzu - 2007
dimension
boyut
Kelime Kökeni
Türkçe boy2 sözcüğünden +Ut sonekiyle türetilmiştir.
Tarihte En Eski Kaynak
"buut" [ Geometri Terimleri (1937) ]