avokado nedir sözlük anlamı ne?
isim, bitki bilimi, (avoka'do), İspanyolca avocadoAmerikan armudu (Persea americana).
Avokado Kelimesinin Kökeni
İngilizce avocado "tropik bir bitki ve meyvesi" sözcüğünden alıntıdır. İngilizce sözcük İspanyolca avocado sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Nahuatl (Aztek) dilinde ahuacatl "testis, husye" sözcüğünden alıntıdır.
Avokado Kelimesi için Tarihteki En Eski Kaynak
[m (1972) : Arçelik'lerin renkleri çok modern: ekin sarısı, avokado yeşili]
Avokadonun Bilimsel sınıflandırma
Âlem: Plantae (Bitkiler)
Klad: Angiosperms (Kapalı tohumlular)
Klad: Magnoliids
Takım: Laurales
Familya: Lauraceae (Defnegiller)
Cins: Persea
Tür: P. americana
İkili adı: Persea americana
Mill
Sinonimler
* Laurus persea L.
- Persea americana var. drymifolia (Schltdl. & Cham.) Blake
- Persea americana var. nubigena (L.O.Williams) Kopp
- Persea drymifolia Schltdl. & Cham.
- Persea gratissima Gaertn.
- Persea nubigena L.O.Williams
- Persea persea Cockerell
 |
| Avokado meyveleri |
Avokadonun Tarihçesi
Avokadonun anavatanı Puebla eyaleti ve Meksikadır. Yerel ve yabani ortamda yetişen ıslah edilmemiş türü criollo adı ile bilinir, küçük, koyu siyah bir deriye sahip meyvesinin ortasında büyük bir tohum bulunur. Avokado kullanımı ile ilgili en eski olgulara Coxcatlán, Puebla, Meksika'da M.Ö 10.000 yılına ait bilgileri içeren bir mağarada rastlanmıştır. Avokado orta amerika ve Güney amerika'da da uzun bir ıslah hikâyesine sahiptir. Avokado gibi şekil verilmiş sürahi M.S 900 yılında İnka öncesi Chan Chan şehrinde bulunmuştur. Avrupa'da avocado ile ilgili bilinen en eski yazılı kayıt Martín Fernández de Enciso (doğum.1470–ölüm.1528) tarafından 1518 ya da 1519 yıllarında yazılan, Suma De Geographia Que Trata De Todas Las Partidas Y Provincias Del Mundo kitabındadır. Bilinen ilk 'avocado' kelimesinin kullanıldığı İngilizce yayında Hans Sloane tarafından 1696'da yapılan Jamaika bitkileri indeksindedir. Bitki Endonezya'ya 1750'de Brezilya'ya 1809'da, Levant'a 1908'da girmiştir ve Güney Afrika, Avustralya'ya 19.yy sonunda giriş yapmıştır.
 |
| Ağaçta avokado meyveleri Réunion adaları |
Etimoloji
 |
| Olgun avokado ve çapraz görüntüsü |
"Avokado" kelimesi Türkçeye İngilizce "Avocado" kelimesinden bu kelime de İspanyolca aguacate kelimesinden gelmektedir. Bu kelime de ispanyolcaya Nahuatl dilindeki ahuácatl (testis (meyvenin şeklini belirten referans bir kelime)) kelimesinden gelmektedir. Avokadolar Aztekler'de 'bereket meyvesi' diye bilinirdi. Güney Amerika'da Arjantin,Bolivya,Şili,Peru ve Uruguay'da Avokado Keçuva dilindeki adıyla palta olarak bilinir. Diğer ispanyolca konuşulan ülkelerde ve portekizce de ise adı abacatedir. Bu meyve, şekline ve belli kültür türlerindeki düz yeşil kabuk yüzetine yapılan atıfla avokado armudu veya timsah armudu diye de bazen adlandırılır. Nahuatl ahuacatl kelimesi diğer bir kısım kelimelerle de ilişkilendirilebilir. Mesela ahuacamolli, avokado çorbası veya sosu anlamındadır ve bu kelimeden ispanyolcada avokado ile yapılan ve avokadonun bilinmesini sağlayan bir meze guakamole türetilmiştir.
 |
| Hass türü olgun avokado |
İngilizce bilinen en eski bu meyve ile ilgili yazılı kullanım 1697'de "Avogato Pear"dı. Bu kelime sonradan "alligator pear" (timsah armudu) şeklini almıştır. The "advocate"-formuna diğer bazı Germanik dillerde rastlanmaktadır. Örneğin Almanca Advogato-Birne, İsveççe advokatpäron, Danca advokat-pære ve Hollandaca advocaatpeer. Hindistan'ın bir kısım bölgelerinde ise bu meyve tereyağı meyvesi ("butter fruit") diye bilinir. Çin'de ise è lí ( 鳄梨, "timsah armudu"nun doğrudan çevirisi") veya huángyóu guǒ ( 黄油果, "tereyağı meyvesi") olarak bilinir.
 |
| Yerel "criollo" avokadoları, kültüre alınmış avokado türlerinin atası |
Türkiye'de 1970'li yılların başında FAO aracılığıyla ABD'nin Kaliforniya eyaletinden deneme amaçlı çeşitli avokado fideleri getirilmiş, deneme üretimine başlanmış ve bu şekilde avokado Türkiye'ye girmiştir. Türkiye'de halk arasında bazı kesimlerce bu meyve Amerikan armudu adıyla da anılmaktadır.
Avokadonun Yetiştirilmesi
 |
| Persea americana, tohumdan filizlenmiş genç avokado fidesi (kökleri ve yaprakları ile) |
20 metreye kadar uzayabilen ağacın, sıralı ve 12–25 cm arası uzunlukta yaprakları bulunur. Çiçekleri pek göze çarpmaz yeşilimsi sarı renkte 5 ile 10 mm genişliğindedir. Armut şekilli meyvesi 7 ila 20 cm uzunluğundadır, ağırlığı 100 gr ila 1000 gr ağırlığındadır, ortasındaki geniş tohum 5 cm ila 6.4 cm uzunluğundadır.
Subtropikal türleri donsuz ve az rüzgar gerektiren bir iklimi tercih eder. Aşırı rüzgar nemi düşürür, çiçekleri kurutur ve polenlemeyi etkiler. Her ne kadar, Hass kültür türü -1'e kadar olan ısılara tahammül ederse de hafif donlar olgunlaşmamış meyvelerin ağaçtan düşmesine neden olur. Yaklaşık 1 metreden fazla derinliğe sahip iyi havalandırılmış toprağa da ağaç ihtiyaç duyar. Aşırı tuzlu toprak ürün verimini düşürür. Bu toprak ve iklim dünyanın ancak sayılı bölgelerinde olur. Güney İspanya, Portekiz, Fas, Girit, Levant, Güney Afrika, Kolombiya, Peru, Orta ve Kuzey Şili'nin belli bölgeleri, Vietnam, Endonezya, Güney Hindistan'ın belli bölgeleri, Sri Lanka, Avustralya, Yeni Zelanda, Filipinler, Malezya, Orta Amerika, Karayipler, Meksika, Kaliforniya, Arizona, New Mexico, Teksas, Florida, Hawaii, Ekvador ve Ruanda. Bütün bu bölgelerde farklı kültür türlerine sahiptir.
 |
| 2005 yılı itibarıyla Dünyada Avokado Üretimi |
 |
| Avocado tohumu olan çekirdeğinin (dicotyledon) genel yapısı |
Avokadonun Yetiştirilmesi ve Tarımı
Meksika: 1,040,390 ton
Endonezya: 263,575 ton
Amerika Birleşik Devletleri: 214,000 ton
Kolombiya: 185,811 ton
Brezilya: 175,000 ton
Şili: 163,000 ton
Dominik Cumhuriyeti: 140,000 ton
Peru: 102,000 ton
Çin: 85,000 ton
Etiyopya: 81,500 ton
Avokadonun Hasatı ve hasat sonrası
Ticari üretimde hektar başına yılda ortalama 7 ton ürün alınabilir, bazı bahçelerde bu hektar başına 20 tonu bulabilir. Zeytin gibi düzensiz ürün vermesi sorun teşkil edebilir zira 1 yıl yüksek verim alınırken bunun ardından düşük verim alınan bir yıl takip eder. Avokado dona tahamül edemez bu sebeple tropik ve subtropik iklimlerde yetişir. Bununla birlikte soğuğa dayanıklı varyetelerde bulunmaktadır mesela Ettinger varyetesi gibi varyeteler -6 dereceye kadar az bir yaprak hasarı ile dayanabilir. -10 dereceye kadar dayanıklı varyetelerinde bulunduğu iddia edilmektedir.
Avokado klimakterik bir meyvedir (muz da bir diğeri) bunun anlamı, meyve ağaç üstünde olgunlaşmaya başlar ancak esas olgunlaşması (sararıp) yenilecek hale gelmesi ağaçtan koparıldıktan sonra olur. Avokado yeşil olarak toplanır ve dondurucuda 3.3 ile 5.6 derecede saklanır ve son güzergahına ulaştırılır. Avokadonun yetişmesinden sonra yenebilir hale gelmesi vakit alır. Meksikalı yetiştiricilerin Hass Avokadosu %23 oranında yenilebilir hale geldiğinde kuru materyal içerir diğer ülkelerde de aynı standarda sahiptir. Avokado toplandıktan birkaç gün sonra oda sıcaklığında da sararıp yenilebilir hale gelir. Bazı marketlerde daha hızlı şekilde etilen (karpit) gazı ile muamele edilerek yenilecek hale getirilmektedir. Bazı hallerde ise müşterilerinin en iyi şekilde kendilerine geri dönmesini siteyen ticari üreticiler avokado meyvesini iyice yetişip sararması için ağaçta bırakırlar ancak eğer ağaçta meyve çok fazla bekletilirse düşüp zarar görebilir.
Avokado Büyütme
Avokadonun kültür çeşitleri (türleri) olan alt varyeteler şu varyetelerine dayanmaktadır.
- Persea americana var. drymifolia (Meksika varyetesi).
- Persea americana var. floccosa
- Persea americana var. guatemalensis (Guatemala varyetesi).
- Persea americana var. nubigena
- Persea americana var. steyermarkii
Avokado türleri çiçeklerindeki erkek ve dişi organların ayrı zamanlarda olgunlaşmaları (dichogamy) yüzünden, kendisine ancak kısmen verimlidir. Bunun üzerine uzun bir büyüme dönemi bu ağaçların ve meyvesinin büyümesini zorlu hale getirir. Pek çok kültür türü tohumla büyütülen ağacın üzerine yapılan aşı ile çoğaltılır zira bu mutasyonları en aza indirdiği gibi meyve veriminin de korunmasını sağlar. Modern yetiştirme programlarıda isolasyon ile rastgele çapraz polenlemeyi en aza indirerek yeni türler yaratır. Bu konunda Kaliforniya Üniversitesi ve Volcani Centre'daki "Instituto de Investigaciones Agropecuarias" gibi dünyada enstitüler bulunur. Türkiye'de ise Batem gibi enstitüler bulunmaktadır.
Avokado çiçekleri hem dişi, hem erkek organa sahip olmasına rağmen bu organlar aynı anda işlev yapmazlar. Çiçekler iki eşeyli bir açılma düzeni gösterir. Her çiçek ilk açıldığında dişi safhadadır. Bu safhada dişi organ başka çiçeklerden gelen çiçek tozlarını kabul eder, erkek organlar çiçek tozu saçmazlar. Bu safhaya “Dişi Safha” denir. Daha sonra çiçek kapanır, gece kapalı kalır, ertesi gün aynı çiçek tekrar açılır. Bu açılışta ise erkek organlar çiçek tozu saçarken dişi organ artık kabul edici değildir. Dişicik tepesi kararmış ve kurumaya başlamış olabilir. Bu safhaya da “Erkek Safha” denir. Avokado çiçeğinin bu durumu bilimsel olarak “Senkronoiz Dikogami” olarak adlandırılır. Yani erkek ve dişi organların olgunlaşması farklı zamanda ama günün hep aynı saatlerinde olur.
Avokado çeşitleri çiçek tipi bakımından A ve B tipi olarak 2 grupta sınıflandırılır.
- A tipi çeşitlerde çiçek ilk günün sabahı dişi, ertesi gün gündüz geç saatlerde veya öğleden sonra erkek safhadadır.
- B tipi çeşitlerinde ise çiçek birinci gün öğleden sonra dişi, sonrasında kapanıp ertesi sabah erkek safhadadır.
Bu duruma göre kültür türleri şu şekilde sınıflandırılmaktadır.
- "A" tipi kültür türleri: Hass, Gwen, Lamb Hass, Pinkerton, Reed.
- "B" tipi kültür türleri: Fuerte, Sharwil, Zutano, Bacon, Ettinger, Sir Prize, Walter Hole.
Avokado çiçeğinin bu iki eşeyli açılma düzeninden dolayı iyi bir meyve tutumu ve yüksek verim alabilmek için A ve B tipi çeşitler birlikte dikilmelidir. Ancak aynı tipteki kültür türlerinden bazıları gün ve saat farkı ile de olsa farklı zamanlarda çiçek açtıklarından belli ölçüde birbirlerini tozlama imkanı da bulunmaktadır. Belli Hass, gibi kültür türleri düzensiz verim nedeniyle belli yıllarda iyi ürün verir. Soğuk (avokado ağaçlarının pek tolere edemedikleri bir durum) gibi bir durumdan kaynaklı düşük ürün verme hali ağaçların bir sonraki yıl için daha bol ürün vermesine neden olur. Bazı yıllar ise çevresel koşullar tohumsuz (çekirdeksiz) avokado meyvelerinin oluşmasına neden olabilir. Avokado endüstrisinde bunlar "cukes" diye bilinir ve küçük boylarından dolayı bunlar ticari olarak dışlanır satılamazlar.
 |
| 2 düzgün gelişen avokado arasında tohumsuz "cuke" denen avokado |
Çoğaltma ve anaçlar
Avokado anaçları genellikle meyve vermesi için tohumdan çoğaltılır. Normalde tohumdan ağacın büyütülmesi 4 ile 6 yıllık bir vakit alabilir ve ancak bu ağaçların tohumların alındığı ana ağaçla aynı meyve kalitesine sahip olması pek olası değildir. Bu sebeple sadece anaçlar tohumdan çoğaltılabildiği gibi çelikten de köklendirilerek çoğaltılabilir. Bu anaçlar 1 yıl serada büyütüldükten sonra artık aşılanmaya hazır hale gelir. Bunun ardından göz aşısı veya kalem aşısı ile çoğaltılır. Bu şekilde aşılana ağaç satıma hazır hale gelmeden önce 6-12 ay kadar daha büyütülür. Anaçlar genel koşullar gözönünde tutularak seçilir zira fakir toprak ve kök boğazı çürüklüğü gibi mantar hastalıkları anaçları tehdit eden durumlardır.
 |
| Avokado genellikle özel bir teknikle çoğaltılır. |
 |
| Genç bir avokado filizi |
Kapalı ortamda çimlendirme
Kapalı ortamlarda avokado çukur bardaklarla özel bir teknikle çimlendirilebilir. Bunun için olgunlaşmış ve buzdolabında dondurulmamış avokadonun tohumu olan meyve çekirdeği alınıp 3-4 kürdan hafifçe sadece kabuğa birkaç mm geçecek şekilde çekirdeğe saplanıp, çekirdek su dolu bir bardağa konularak tutturulur. Bardakta çekirdeğin üçte biri suyun üzerinde olmalıdır. 4 ile 6 hafta içinde avokado filizlenmeye ve kök salmaya başlar aksi takdirde çekirdek çöpe atılır. Kök 1–2 cm büyüyünce bitki saksıya alınır ve her birkaç günde bir sulanır ancak avokado geniş bir alan istediğinden saksı birkaç defa değiştirilip büyütülmelidir.
Avokado Hastalıkları
Avokado ağaçları bakteriyel, viral, fungal ve belli ana minerallerin eksikliğinden kaynaklanan beslenme hastalıklarına karşı duyarlıdır. Hastalıklar bitkinin bütün bölümlerini etkileyebilir. Lekelenme, çürük, kanserlere, renk solmalarına, paslanmaya neden olabilir.
 |
| P. americana, avocado bitkisi çiçekleri |
Kaliforniya ve Türkiye'de üretim
ABD'nin avokado üretiminin %95'i Kaliforniya'da 59.000 dönüm (240km2)yi bulan bir ekim alanından ve bunun %60'ı Güney Kaliforniya-San Diego Country'den karşılanır. Fallbrook-Kaliforniya gibi şehirler "Dünya'nın Avokado Başkenti" olarak adlandırılır. Fallbrook ve Carpinteria gibi şehirler yıllık avokado festivalleri düzenleyip hasatlarını kutlarlar.
Türkiye'de ise devlete bağlı Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü (BATEM) (NAR-SER) tarafından Antalya ve Alanya koşullarında 1969–1983 yılları arasında tarafından yapılan denemede; ‘Fuerte’, ‘Hass’, ‘Bacon’ ve ‘Zutano’ çeşitlerinin bölgeye adapte olabildiklerini ve çeşide özgü karakterleri gösterdiklerini belirtilerek, bu çeşitlerin ticari yetiştiriciliklerinin yapılabileceği sonucu elde edilmiştir. Bu deneme üretiminden sonra Avokado üretimi Türkiye'de giderek yayılmaya başlamış Antalya, Mersin, Muğla Adana ve Hatay illerinde denize yakın, dondan korumalı alanlarda avokado yetiştirilmesine başlamıştır. 2008 yılında Türkiye’nin toplam avokado üretimi 958 ton ve üretim alanı toplam 130 hektar olmuştur.
A tipi avokado kültür türleri
Choquette
Miami-Florida'da Remi Choquette adlı bir kimse tarafından bulunup yetiştirilen bir kültür türüdür. Güney Florida'da ticari bir tür olarak yetiştirilir.
Hass
Bugün Dünya'da ve Türkiye'de yetişen en yaygın ve bilinen avokado türüdür. Yılda boyunca meyve verir ve dünyadaki ıslah edilmiş avokado türlerinin %80'nini oluşturur. Bütün Hass Avokado meyveleri bir posta kuryesi olan La Habra Heights, Kaliforniya'daki Rudolph Hass'ın ismini taşıyan ve onun tarafından yetiştirilen bir ağaçtan türemiştir. Hass 1935'te bu verimli ağacının patent hakkını almıştır. "Ana ağacın " türü belirsizdir, Eylül 2002'de kök çürüklüğü hastalığı nedeniyle ağacın ölmesi üzerine kesilmiştir. Hass ağaçları orta büyüklükte (150–250 g)lık, oval çakılımsı yüzeyli meyveler verir. Meyve eti ceviz gibi zengin aromalı ve %19 oranında yağ içerir. Bu kültür çeşidinin Guatemala A Hibrit türü −1 °C (30 °F )lık soğukluğa dayanıklıdır. Ancak Hass türleri dona karşı çok hassas olduğundan don olayları ağacın zarar görüp meyve veriminin düşmesine neden olur.
Gwen
Hass ve Thille türlerinin 1982de çaprazlanması ile elde edilen bir türüdür. Hass türüne göre daha çok ürün verir ve daha bodurdur. Ancak cevizimsi zengin aromalı oval şekilli meyvesi Hass'tan daha küçük 100-200 gr ağırlığındadır. Hass'a göre daha çakılımsı yüzeyi vardır ve olgunlaştığında koyu yeşil bir hal alır. Hass gibi -1 dereceye (30 °F) dayanıklıdır.
Lula
Miami'ye dikilen 'Taft' avokadosu üzerinde yetişir ve Florida'da bu kültür türününün sahibi George Cellon'un karısı olan Lula'da ismini almıştır. Meksika ve Guatemala türlerinin muhtemelen çaprazlanması ile elde edilmiştir. Lula aroması yüksek yağ içeren yapısı ve Florida'da ticari satımı ile de bilinir. Bunun yanında anaç olarak kullanımıda yaygındır. −4 °C (25 °F)'a kadar dayanıklıdır.
Pinkerton
İlk kez Saticoy-Kalifornia Pinkerton çiftliğinde 1970li yıllarda yetiştirildiği için bu adı almıştır. Hass Rincon fidesinden elde edilmiştir, büyük bir meyveye, küçük bir tohuma sahiptir, yeşil meyvesi olgunlaştıkça koyulaşır. Soluk yeşil, düz, kremli, yüksek oranda yağ içeren bir meyve etine sahiptir. Hibrit bir Guatemela türü olarak tahmin edilmekle −1 °C (30 °F)ye dayanabilmektedir, kabuğu meyve etinden kolayca ayrılıp soyulabilir.
Reed
1948de James S. Reed tarafından Kaliforniya'da fide olarak tesadüfen geliştirilmiştir. Reed büyük, yeşil, düz yüzeyli bir meyve ile koyu kalın, parlak bir meyve yüzeyine sahiptir. Meyve eti lezzetli, pürüzsüz ve hafif cevizimsi tatdadır. Meyve derisi yeşildir Guatemela çeşidi olup −1 °C (30 °F)'a dayanabilir. Ağaçların boyu 4-5 metre arasında değişir.
B Tipi avokado kültür türleri
Bacon
James Bacon adlı çiftçi tarafından 1954'te geliştirilmiştir. Bacon orta büyüklükte pürüzsüz, yeşil derili ve sarı-yeşil hsfif tatlı orta büyüklükte, biraz lifli meyve etine sahiptir. Çekirdek orta büyüklüktedir. Bitki derisi yeşil olsa da olgunlaştıkça sararır. Meyve hasadı, kasım başı ocak ortası olarak saptanmıştır. Ürün vermesi tutarlıdır, erken gelişen ve soğuk bölgelerde Fuerte çeşidinden daha yüksek meyve verimi olan bir çeşittir. Taşımaya uygunluğu iyi olan bir çeşittir. −5 °C (23 °F)'a kadar soğuğa dayanabilir.
Brogden
Meksika ile Batı Hint türlerinin çaprazlanması ile ortaya çıkmış bir tür olarak tahmin edilmektedir. Winter Haven, Florida'da Tom W. Brogden tarafından yetiştirilmiş bir fideden bu tür elde edilmiştir. −5 °C (22 °F)'a kadar soğuğa dayanabilir. Evde yetiştirilmek üzere çeşitli bitki satıcılarınca satılmaktadır. Meyve derisi olgunlaştığından koyu pembe bir hal alır.
Ettinger
Meksika/Guatemala Fuerte türünün çaprazlanması ile elde edilmiş,İsrail orijinli ve 1947'den beri üretilen bir çeşittir. Yetişkin ağaçların 4 saat kadarda olsa −6 °C (21 °F) ısıyı tolere edebildikleri tespit edilmiştir. Meyvesi pürüzsüz, ince ve yeşil ancak soyulması zor olan bir kabuğa sahiptir, meyve eti ise çok açık yeşil renktedir.
Fuerte
A Meksika/Guatemala çaprazı Puebla orijinli bir kültür türüdür, ispanyolca "güçlü" anlamına gelen adını 1913'te kaliforniya'da yaşanan nadir görülen bir don olayından sağ çıkması neticesi almıştır. −3 °C (26 °F)'a kadar dayanıklıdır, orta büyüklükte, armut şekilli, yeşil meyve derisi kolayca soyulabilir. Meyve et rengi açık sarı ve lifsiz bir çeşittir. Tohum orta büyüklüktedir.Meyve etinde, yağ içeriği %19-20 ve kuru madde içeriği % 29-30 arasýnda meydana gelmektedir. Meyve eti lezzetlidir. Meyve hasadı, kasım-nisanayları arasında yapılmaktadır. Ağaç boyu 4- ila 6 metre arasındadır.
Monroe
Guatemala/Batı Hint türleri ile çaprazlama sonucu Homestad-Florida'da JJJL Phillips tarafından ortaya çıkarılmış bir kültürü türüdür. 1937'de bu türün patenti alınmış ve soğuğa dayanıklılık ve ürünün kalitesi yönünden en önemli ticari türlerden biri olmuştur. Eliptik meyvesi epey büyük olup 910 gr (2 pound) bulabilmektedir. −3 °C (26 °F)'a kadar dayanabilir.
Sharwil
Baskın Guatemala ancak bir ölçü Meksika Avocado türlerine ait genlere sahip Sharwil 1951'de Frank Sharpe tarafından Redland Plajı, güney Queensland, Australya'da geliştirilmiştir. "Sharwil" adı bu türün ilk üreten J.C. Wilson ile Frank Sharpe'ın Shar+wil kelimelerinin birleşmesi ile ortaya çıkmıştır. Avustralya'dan 1966'da Hawaii'ye gelmiş, yine dünya'ya yayılmıştır. Orta büyüklükte düz yeşil meyvesi yüksek oranda (%20–24) yağ içerir ve küçük tohumludur. Meyve derisi olgunlaşıncada yeşildir. Hawaii'de dikilen Avokado ağaçlarının %57'den fazlası New South Wales, Avustralya'dakilerin %20'ye yakını bu türdür. Fuerte türünden daha fazla böcek ve hastalık direncine sahiptir, düzenli ve ortalama yüksek kalitede meyve verir. Ancak dona karşı hassastır.
Zutano
R.L. Ruitt tarafından 1926'da Fallbrook'da bulunmuştur, bu Meksika varyetesi −4 °C (25 °F) ye kadar dayanıklıdır. Büyük, armut-şekilli meyvesi; parlak, ince, sarı-yeşil kolayca soyulabilir bir kabuğu vardır. Meyve eti soluk yeşil, lifli ve aroması hafiftir.
Diğer kültür çeşitleri
Yukarıda sayılan çeşitler tahdidi değildir. Ticari alanda yaygın olmasa da William A.Spinks tarafından bulunan Spinks avokadosu başta olmak üzere diğer avokado çeşitleri de bulunmaktadır. Kaliforniya dışında Florida'da yetişen kültürler büyük, yuvarlak, pürüzsüz yüzeyli orta yeşil derili ve az yağlı, liflidir. Nadiren de olsa düşük kalorili avokado olarak pazarlanır. Avokado üretim tarihinde kullanılan ancak ticari olarak kullanımı artık günümüzde bırakılan Challenge, Dickinson, Kist, Queen, Rey, Royal, Sharpless, ve Taft türleri sınırlı olsa da çiftçilerce dikilip kullanılabilmektedir. Bununla birlikte Soğuğa dayanıklılık haritasında USDA 8b dayanıklılığa sahip Meksika varyetesi avokado türleri olduğu da iddia edilmekle pek yaygın olmasa da bu türlerin ABD'nin Teksas eyaleti,Fransa'nın güneyinde Nîmes gibi yerlerde yetiştirilmesi yapılmaya çalışılmaktadır. -10 dereceye kadar dayandığı iddia olunan "Fantastic" varyetesi buna örnektir. Bunun yanında 'Brazos Belle', 'Joey', 'Lila', 'Poncho', 'Clifton', 'Duke', 'Ganter', 'Gottfried', 'Ignacio', 'Mayo', 'Mexicola', 'Mexicola grande', 'Northrop', 'Puebla', 'Stewart', 'Teague', 'Topa Topa', 'Walter Hole' gibi varyetelerde bulunmaktadır.
 |
| 32 yaşında USDA 8b'de bulunan avokado |
 |
| USDA 8b bölgesinde avokado meyveleri |
Avokado ve ticari ilişkiler
Avokado ticari sorunlara da neden olmuştur. ABD, Meksika ve bir kısım ülkelerle birlikte NAFTA antlaşmasını imzalayıp bu antlaşma yürürlüğe 1994'te girince Meksika Avokadolarını ABD'ye ihraç etmek istemiş ancak ABD Meksika'daki avokadolarda Tephritidae tipi meyve sineklerinin bulunduğu ve bu sebeple Kaliforniya gibi yerlerde kendi ağaçlarını korumak ve kendi rezervlerine zarar vermesini engellemek için buna karşı direnmiştir. Bunun üzerine Meksika ABD Tarım Bakanlığı müfettişlerini ülkesine davet etmiş ABD ise bunun tespitinin mümkün olmayacağını söyleyerek bu teklifi reddetmiştir. Meksika Hükümeti bunun üzerine ABD'nin kuzeydoğusuna (bu sineklerin soğuktan yaşayamayacağı yerler) ihracına izin verilmesi için teklif götürmüştür. ABD bu öneriye karşı da direnmiş, ancak Meksika'nın, ABD mısırının ithalatına karşı gümrük engellerini kaldırması karşısında bu ısrarından vazgeçmiştir.
Bir argümana göre ABD'nin bu inadının nedeni Kaliforniya'daki kendi avokado üreticilerinin, Şili ve Meksika'dan yapılan ithalatlar neticesi rekabet girip zor durumda kalacağı ve kar kaybına uğrayacağı yolundaki korku olduğu ileri sürülmüştür.
Bugün Meksika ABD'nin 50 eyaletine avokado ihraç etmektedir zira ABD tarım bakanlığı müfettişleri davet edildikleri Meksika'da Hass avokadolarının %90'ının üretildiği Michoacán ve Uruapan'da incelemeler yapmış, milyonlarca meyveyi incelemiş ve hiçbir soruna rastlanmamıştır. Öyle ki ABD'de 2005-2006 arasında Meksika'dan yapılan ithalat 130.000 tonu bulmuştur. 2009'da Meksika yanında Peru ve Şili'de ABD'ye avokado ihracatına katılmıştır.
Avokado üretildiği Kaliforniya ve Florida'da yüksek işçilik maliyetleri, su ve işçilik masraflarından diğer ülkelerin aksine pahalı fiyattan tüketiciye sunulmaktadır. Yine avokado ağacının meyve vermesi için yetiştirildiği yerde harcanan zaman, su v.s faktörlerde bu fiyatı arttırmaktadır. Buna rağmen Kaliforniya ABD'nin avokado üretiminin %90'ını tek başına yapmaktadır.
Uluslararası alanda ABD'ye avokado ihracatı ise Meksika'nın elindedir.
Mutfaklarda kullanımı
Avokado kültürlerinde pek çok meyvede bulunandan fazla lipit (yağ) bulunur ve genellikle bunlar tekli doymamış yağlardır. Diğer yağlı gıdaların (Yüksek yağlı et süt balık vb.) kullanımın sınırlı olduğu hallederde çeşitli diyetlerde önemli şekilde kullanıma hizmet etmektedir.
Olgun avokado elin avucuna alınarak hafifçe nazik basınçla sıkılır. Meyve eti dışarıda hızla kahverengi hal alır bu enzimatik siyahlaşmayı engellemek için soyulan avokadoların üzerine limon veya misket limonu suyu sıkılır.
 |
| Endonezya usulü çikolata şuruplu avokado milkshake |
Meyveler tatlı değildir ancak yağlı ve belirgin ama ustaca tatlandırılmış pürüzsüz kremsi dokusu vardır. Pek çok ülkede bu ikisi için kullanılmasa da hem iştah açıcı, hem tatlı yemeklerde bu sayede kullanılabilir. Avokado vejetaryen mutfakta çok popülerdir, yüksek yağ içeriği nedeniyle sandviç ve salatalarda et yerine kullanılır.
"Hass" gibi bir kısım türler acımsı hale gelmeden az oranda ısıtılabilir durumda olmalarına karşın genelde bütün avokadolar ısıtılmadan çiğ olarak servis edilir. Zira, ısıtma denenmemiş kültürlerde çok dikkat gerektirir ve belli avokado türleri ısıtılması halinde yenilmez hale gelir. Yine uzun süreli bir ısıtma bütün kültür türlerinde kimyasal bir reaksiyona neden olur.
Meksika'da mısırlı tortillalara sürülerek tüketilen guakamole sosunun ana malzemesi avokadodur.
Filipinler, Brezilya, Endonezya, Vietnam, ve güney Hindistan (özellikle Kerala ve Karnataka bölgelerinin kıyı kesiminde), avokadolar milkshake ve nadiren de dondurmaya eklenerek veya diğer tatlılarda kullanılır. Brezilya, Vietnam, ve Filipinler ve Endonezya'da, şeker, süt veya su ile püre haline getirilen avokado karıştırılıp bir tatlı yapılır. Çikolata şurubu da bazen buna eklenir. Fas'ta soğutulmuş avokado ve tatlandırmak için pudra şekeri ve portakal aromalı su veya portakal suyu ile muamele edilmiş bir sütlü içecek karıştırılarak popüler bir içecek yapılır.
Etiyopya'da ise avokado su veya süt, şeker ile karıştırılıp Vimto adlı meyveli soda ve bir parça limonla servis edilir. Ayrıca avokado, mango, muz, papaya, guava ile karıştırılıp suyu çıkarılıp bir meyve suyu karışımı olarak bir bardakta servis edilir. Avokado ayrıca salatalarda kullanılır.
Brezilya gibi Portekizce konuşulan ülkelerde çoğunlukla Avokado iştah açıcı egzotik bir meyve gibi görülür, püre halinde lime ve şeker ile karıştırılıp tatlı veya aperitif olarak yenir.İspanyolca konuşulan Meksika ve Arjantin gibi ülkelerde ise bunun aksi şekilde hareket edilip tatlılı tarifler ve duyulmamıştır.
Avustralya ve Yeni Zelanda'da ise genelde sandviç, suşiler tostların üstünde ya da tavuk ile birlikte servis edilir. Gana'da dilimlenmiş ekmek üstünde tek başına sandviç gibi yenir. Sri Lanka'da şeker ve süt ya da "treacle" (kısmi ayçiçek nektarından yapılan bir tür şurup) ile püre haline getirilip karıştırılıp popüler bir tatlı olarak servis edilir. Haiti'de genellikle manyok ya da ekmek ile kahvaltıda tüketilir.
Meksika ve Orta Amerika'da beyaz pirinç ile karıştırılıp, çorbalarda, salatalarda tavuk ve etin yanında servis edilir. Peru'da "tequeños" adlı peynirli gözlemeye benzer bir böreğin üstünde mayonez gibi kullanılır, "pamillas" adı verilen mangalda, barbeküde kızartılmış etlerin yanında salata ve sandiviçlerde kullanılır ya da tuna balığı, kalamar, tavuk ile doldurulup bütün olarak tüketilir. Şili'de püre olarak hamburger, hotdoglarda veya dilimlenerek kereviz ve marul salatalarında kullanılır. Sezar salatasının şili versiyonu olgunlaşmış ve dilimlenmiş bütün avokadoyu içerir. Kenya'da avokado meyve olarak tek başına yenir veya meyve ya da sebze salatalarında karıştırılarak kullanılır. İran'da ise canlandırıcı yüz kremi olarak kullanılır.
Meyve püresi Surinam, Recife gibi eski Hollanda sömürgesi olan ülkelerde "Advocaat" adlı adı da kendinden gelen bir likörün orijinal tarifinde aroma verici, kıvam arttırıcı olarak kullanılır.
Avokado dilimleri hamburger, tortilla, hotdog ya da kızartılmış ete eklenip kullanılabilmektedir. Yumurta ile (yağda yumurta, tortillalar, omletler) birlikte kombine edilmektedir, suşi olarak "California Rolls" ya da makizushi (Avokado Maki)'de kilit malzemelerden biri olarak kullanılabilmektedir.
Güney Afrika'da Avokado ile yapılan "Avokado Ritz" bilinen bir yemektir.
1960larda avokado Marks and Spencer ile İngiltere'ye geldiğinde bu firma bu meyveyi "avokado armudu" ("avocado pear") olarak adlandırmıştı ancak müşteriler bu meyveyi yanlış şekilde, armut gibi (krema ile) tatlılarda kullanıp, yenilmez bir meyve olduğu yönünde firmaya şikayetler yapmaya başladığında bu firma müşterilerin şikayetlerinden korunmak için armut kelimesini çıkarıp "avocado" olarak satıma devam etmiştir.
Avokadonun Besin Değerleri (Taze, pişirilmemiş, yenilebilen kısımları 100 gr için)
Karbonhidrat: 8.53 g
Şeker: 0.66 g
Lif: 6.7 g
Yağ: 14.66 g
Doymuş yağ: 2.13 g
Tekli doymamış yağ: 9.80 g
Çoklu doymamış yağ: 1.82 g
Protein: 2 g
Tiyamin (Vit. B1): 0.067 mg (%5)
Riboflavin (Vit. B2): 0.130 mg (%9)
Niyasin (Vit. B3): 1.738 mg (%12)
Pantotenik asit (Vit. B5): 1.389 mg (%28)
B6 vitamini: 0.257 mg (%20)
Folik asit (Vit. B9): 81 μg (%20)
C vitamini: 10 mg (%17)
Kalsiyum: 12 mg (%1)
Demir: 0.55 mg (%4)
Magnezyum: 29 mg (%8)
Fosfor: 52 mg (%7)
Potasyum: 485 mg (%10)
Çinko: 0.64 mg (%6)
Avokadonun Besin Değeri
Avokadoda çeşitli yağlar bulunmaktadır.
- Avokadonun kalorinin %75'i yağlardan gelir bunların çoğu tekli doymamış yağlardır.
- 100 grlık değerler baz alındığında, avokadolar muza göre %35 daha fazla potasyum içerir. (485 mg- avokado'da;muz'da (358 mg)). B vitamini aynı şekilde E vitamini ve K vitamini yönünden zengindir.
- Avokado %75 çözünmez ve %25 çözülebilir lif içerir.
Yüksek miktar avokado tüketiminin düşük kan kolestrol seviyesini sağlayabileceği ön araştırmalarda tespit edilmiştir. Özellikle, 7 günlük zengin avokado diyeti sonrası hiperkolestrol hastalarının kolestrol seviyelerinde %17 oranında düşüş olduğu tespit edilmiştir. Diğer tespitlerde LDL (kötü huylu kolestrol) ve trigliserid seviyesinde %22 düşüş HDL (Yüksek yoğunluklu lipoprotein-iyi huylu (yardımcı) kolestrol) seviyesinde %11 artış olmuştur. Japon araştırmacılar Avokado'da bulunan 4 kadar maddeyi sentezlemişler ve (2R, 4R)-16-heptadecene-1, 2, 4-triol adlı antibakteriel bir bileşime rastlanmıştır.
Özel aliphatik asetogenin içeriğin birleşiminin, avokadoyu potansiyel kanser önleyicilerden biri yaptığı, ön araştırmalarla tespit edilmiştir.
P. americana ekstraktının laboratuvar araştırmalarında hipertansiyon ve diabetes mellitus'a karşı potansiyel olarak tedavide kullanılabileceği tespit edilmiştir.
 |
| 20cmlik evde büyütülen Avokado bitkisinin yaprağı |
Ev bitkisi olarak
Her ne kadar pek poüler olmasa da, avokado ağacı içeride dekoratif bir ev bitkisi olarak büyütülebilir. Normal toprakda ya da 4-6 hafta içinde su içinde köklendirilen çekirdek saksıda büyütülebilir ancak bitki verimli hale gelmesi için yeterli büyüklüğe erişmesi ve yeterli güneş ışığı alması gerekir. Bazı ev bahçeciliği ile uğraşan kişiler meyve vermesi 4 ile 6 yıl arası bir süre gerektiren avokadonun büyemesinin hızlanması için aşı yaparlar ancak avokadonun iyi meyve vermesi için ikinci bir farklı türde ağacın ve çapraz tozlaşmanın gerekliliği unutulmamalıdır.
Alerjiler
Bazı insanlarda avokado alerjik reaksiyona neden olur. İki tür alerji formu bulunmaktadır; bunlardan ağaç poleni alerjisi ağız ve boğazda avokado yenildikten sonra lokal semptomlara neden olur, ikincisi lateks meyve sendromu olarak bilinir, lateks alerjisi ile ilişkilidir ve genel ürtike (deri döküntüsü ve kaşıntı), kas ağrısı, kusmaya neden olur ve bazen can tehlikesine neden olabilir.
Hayvanlar için toksik etki
Avokado yaprakları, kabuk, gövde, veya tohumu hayvanlar, kediler, köpekler, develer, sığırlar, kuşlar, balık ve atlar için zararlıdır. bunların tüketimi, onlara zarar verebilir, öldürebilir. Avocado meyveside bazı kuşlar için zehirli olabilir ve "American Society for the Prevention of Cruelty to Animals " (ASPCA-Amerikan Hayvanlara Eziyetin Önlenmesi Derneği) tarafından kedi, köpek atları içine alan pek çok hayvan için toksik ilan edilmiştir. Buna karşın Avokado meyvesi çeşitli kedi ve köpek yemeklerinde kullanılmakta ve güvenli olduğu iddia edilmektedir. ASPCA ise bu meyvenin güvenli olup olmadığının bilinmediğini belirtmektedir.
Avokado meyveleri toksik yağlı asit içerikleri ve persin içerir; çok miktarda alınırsa Atlarda koliğe neden olur ve veteriner tedavisi olmazsa ölümle sonuçlanabilir. Belirtileri gastrointestinal irritasyon, kusma, ishal, solunum sıkıntısı, konjesyon, kalbin dokuların etrafında sıvı birikimi ve hatta ölümdür. Kuşlar bu toksik bileşiğe özellikle hassas durumdadır. Avokado ve guakamolenun hayvanlara yedirilmesinden tamamen sakınılmalıdır.
Birlikte evrim
Bir kısım evrim bilimciler 'evrimsel anakronizmden' teorisinden hareketle ağaçların değişen ekolojik ortama uyum sağladığını iddia ederler ve avokado ağacının büyük memelilerden olan Pleistocene megafauna ve gomphothere ile birlikte evrimleştiğini ve bu yönden Mango'ya benzediğini iddia ederler. Avokado ağacı da mango gibi genel olarak büyük hayvanlarca meyvelerinin yenmesi ve ardından toksik yenmez çekirdeğinin hayvan dışkısından yararlanarak etrafa yayılması ile yabani ortamda çoğalabilir. Bu yönden bir zamanlar soyu tükenmiş Dev tembel hayvanın ataları Gomphotherelerin bu bitkileri yaydıkları fakat sonrasında değişen duruma göre bitkinin ve meyvesinin kendini uyarlayarak günümüze kadar geldiği iddia edilmektedir. Buna göre ekolojik çevre olarak avokadonun mangoya benzediği iddia edilmektedir.
Etiketler:
Ansiklopedi
Botanik Terimleri Sözlüğü
Kelime Etimolojisi (Kökeni) Sözlüğü
Türkçe Sözlük
Türkçe'deki İspanyolca Kökenli Kelimeler