safsata

 

safsata

Safsata (İngilizce: Logical fallacy, Osmanlıca: Kıyas-ı batıl), bir düşünceyi ortaya koyarken ya da anlamaya çalışırken yapılan yanlış çıkarsamadır. Safsatalar ilk bakışta geçerli ve ikna edici gibi görülebilen fakat yakından bakıldığında kendilerini ele veren sahte argümanlardır.

Safsataların ayırdına varmak, onları geçerli ve sağlam argümanlardan ayırmak önemli bir eleştirel düşünme becerisidir. Aşağıda bir dizi yalın safsata örneği verilmiştir. Kimi zaman ciltler dolusu yapıta da yayılabilen uzun ve karmaşık bir argümanda ise farklı türden çok sayıda safsata yer alabilir.

{tocify} $title={İçindekiler}

Safsata türleri

Safsatalar iki temel gruba ayrılır: Biçimsel (formal) ve serbest (informal) safsatalar.

Biçimsel safsatalar

Biçimsel safsatalar argümanın yapısından kaynaklanan, teknik olarak geçersiz olan argümanlardır. Argüman biçimsel olarak geçersizdir.

Örnek verecek olursak:

İngilizce konuşuyorum, o halde İngilizim

Argüman içinde gizli öncül olarak "bütün İngilizce konuşanlar İngilizdir" öncülü yer alır ve öncül yanlış olduğu için sonuç teknik olarak yanlıştır.

Biçimsel safsatalarda sonuç doğru olsa bile, öncüllerden o sonuç çıkarılamayacak durumdadır.

Serbest safsatalar

Serbest safsatalar kullanılan dildeki belirsizlik, çok anlamlılık, kavramların ve gramerin yanlış kullanılması, bir fikrin veya olayın yanlış ifadesi, yanlış anlama, konu dışına çıkma, batıl itikatlar, inançlar, kulaktan dolma yanlış bilgiler nedeniyle ortaya çıkarlar. Doğru bir akıl yürütmede ifadenin açık ve anlaşılır olması gerekir, safsatalar ise herkes tarafından anlaşılır değildir, anlaşılır olsa bile şaşırtma ve kandırma taktikleri kullanılmıştır. 60'tan fazla serbest safsata türü bilinmektedir.

Serbest safsataların çeşitleri, Türkçe karşılıkları, açıklama ve örnekleri aşağıda verilmiştir:

TürkçeLatinceİngilizceAçıklamaÖrnekler
Saldırı SafsatalarıAdam Karalama SafsatasıArgumentum ad hominemArgument Against the ManArgümanın kendisi yerine argümanı ileri süren kişinin karakteri ya da hareketleriyle ilişkilendirmeFreud cinsel sapığın biridir. Dolayısıyla söylediklerini ciddiye almamıza gerek yoktur.
Niteliksel Adam KaralamaCircumstantial Ad HominemArgümanın kendisi yerine argümanı ileri süren kişinin etnik kökeni, politik tutumu, dini görüşü gibi niteliklerini kullanmaOnun önerisini kabul edemeyiz, çünkü o karşı partiden.
“Sen de” SafsatasıAd Hominem tu QuoqueFallacy Of “You Also”Bir kişinin iddiası ya da söyledikleri hareketleriyle çelişiyor diye iddianın yanlış olduğu savıİçki içmemem gerektiğini söylüyorsun, ama seni de hiç ayık görmedim.
Önyargı Oluşturma (Dolduruşa Getirme) SafsatasıPoisoning The WellBir insan hakkında önceden olumsuz bilgiler (doğru ya da yanlış) verilerek, onun söyleyeceklerini gözden düşürme ve önyargı oluşturmaHasan ünlü bir avukat olmuş, öyle mi? Ayol, o iki lâfı bir araya getiremezdi.
Belirsizlik SafsatalarıCinaslı safsataFallacy of EquivocationAynı kelimenin ifadenin iki kısmında farklı anlamlar kullanılarak yaratılan hatalı çıkarımKanuna karşı gelenler hapse atılır. Sen yerçekimi kanununa karşı geldin. O halde hapse atılman lazım!
Çok Anlamlılık SafsatasıFallacy of AmphibolyBirden fazla yoruma açık olan ifadeMichael Jackson, aşırı derecede alkol alan biri kendisine zarar verebilir diye kaldığı otelde içki servisini yasaklattı.

(1. Michael Jackson, biri bana zarar verebilir diye düşünmüştür.

2. Michael Jackson, biri kendi kendine zarar verebilir diye düşünmüştür.)

Vurgulama SafsatasıFallacy of AccentBir kelime ya da ifadeye vurgu yaparak anlamı kaydırmaÇalış baban gibi eşek olma

(Virgülün konulduğu yere göre anlam değişir)

Sayın Cumhurbaşkanı, laik, demokratik cumhuriyeti ve ülke bütünlüğünü koruyucu yaptırımları daha etkili kılmak amacıyla hazırlanan KHK’yı geri yollamıştır.

("amacıyla" kelimesine vurgu yapılırsa, cumhurbaşkanının amacı ülkenin niteliklerini korumak olur, "hazırlanan" kelimesine vurgu yapılırsa KHK'yı hazırlayanların amacı ülkenin bahsedilen niteliklerini korumak olur.)

Otoriteye Başvurma SafsatalarıBir Bilen SafsatasıArgumentum Ad VerecundiamArgument To AuthorityBir iddianın doğruluğunu sadece "kendisinden daha iyi bilen" başka birinin düşüncesine dayandırmaTarih hocam aya inişin bir hile olduğunu söyledi. Ona inanıyorum, çünkü benden fazla tahsil yapmış biri.

Sözlükte "ain't"i bulamıyorum. Böyle bir kelime olmasa gerek.

İrrasyonel Otorite SafsatasıFallacy Of Unqualified SourceBir savı, o konuda bilgi sahibi olmayan bir otoriteyi şahit göstererek desteklemekAnnem, çocuğun ağlamasının iyi olduğunu, ağlarken ciğerlerinin şiştiğini söyledi, ben de bıraktım ağlasın.

Komşu, kekik suyunun mide ağrısına iyi geldiğini söyledi, ben de kaynattım.

İnanca Başvurma SafsatasıConsensus GentiumAppeal to BeliefBir iddianın doğruluğunu, insanların çoğunun ona inandığını savunarak kanıtlamaya çalışmaTanrı vardır. Çünkü insanların büyük bir kısmı onun varlığına inanıyor.
Geleneğe Başvurma SafsatasıArgumentum ad traditio

Argumentum ad antiquitatem

Appeal to TraditionBir şeyin eski, denenmiş, geleneksel olduğu için doğru olduğu hatasıİnsanlar binlerce yıldır tanrının varlığına inanıyor, yoksa niye bu inanç bu kadar yıl sürdün ki. Demek ki tanrı vardır.

Yıllardır demokrasi ile yönetiliyoruz, demek ki demokrasi iyi bir şey.

Ortak Tutuma Başvurma SafsatasıArgumentum ad populumAppeal To Common PracticeÇoğunluğun benimsediğinin doğru olduğu savıHitler'in II. Dünya Savaşı'na katılmasaydı ABD'ye saldırmayacağını söylemen çok saçma. Herkes bilir ki onun hedefi dünyayı ele geçirmekti.

Sınavda kopya çektim, çünkü bütün sınıf kopya çekti.

Grup Baskısı SafsatasıBandwagon, Peer PressureBir iddianın doğruluğunu, bir grubun baskısını ya da beğenisini öne sürerek kanıtlamaya çalışmaRakıyı sevmelisin. Her Türk erkeği rakıyı sever.

Ali: “Ayşe, sen okuduğun o kitabı pek beğenmediğini söyledin ama, bizim grubun başucu kitabıdır o.”

Ayşe: Yok canım, beğendim.

Faydacı SafsataArgumentum Ad ConvenientiamPragmatic FallacyBir şeyin bazı insanlar üzerindeki yararlı etkilerinden dolayı doğru olduğu savıTrolle avlanmayı yasaklamak, balıkçıları aç bırakmak demektir.

Fındık taban fiyatını arttırmak gerekir, yoksa fındık üreticileri perişan olurlar.

Beğendirme SafsatasıArgumentum Ad PersonamAppeal To Personal İnterestsBir öneriyi kabul ettirmek için başkalarının tercihlerine, çıkarlarına ve eğilimlerine baş vurmaSen zaten liberal adamsın, karın gece eve çok geç gelmişse ne olmuş?

Emeklilik yaşının yükselmesiyle ilgili yasa tasarısını neden destekliyorsun, tasarı meclisten geçerse, emekli olmak için 4 yıl daha fazla çalışman gerekecek.

Dayatma SafsatasıFallacy Of “İs” To “Ought”Olandan yola çıkarak bunun doğru ve olması gereken olduğunu iddia etme. Oldu-değer problemi de denilir.Süleyman Demirel politikacılar arasındaki en tecrübeli adamdır. Ona oy vermek lâzım.

“Kapitalizm en iyi ekonomik sistemdir.” Dolayısıyla, tüm toplumlar kapitalizmi benimsemelidir.

Mazruf Değil Zarf SafsatasıStyle Over SubstanceÖneriyi yapan kişinin tavırlarının önerinin kabulünde rol oynamasıO efendi kılıklı adam hırsız olamaz.

Ahmet tuttuğunu koparır, dernek başkanı olmak onun hakkı.

Görecelilik SafsatasıRelativist FallacyBir kişinin bir iddianın sadece başkaları için doğru ama kendisi için doğru olmadığını söylediği durumAhmet: senin pozisyonun çelişik ve kabul edilemez.

Aylin: Çelişki sizin egosantrik, takıntılı mantıksal dünyanızda kötü olabilir, ama benim için iyidir.

Genetik SafsatasıGenetic FallacyBir iddia ya da şeyi kaynağı, kökeni veya başlangıcı açısından açıklamak veya reddetmekO resimden ne anlarmış, alt tarafı bir kapıcının oğlu.

Türkler göçebe bir toplumun çocuklarıdır, mimariden anlamazlar.

Duygulara Başvurma SafsatalarıTehdit (Korkuya Başvurma) SafsatasıArgumentum Ad BaculumArgument From Forceİnsanları korkutarak, tehdit ederek bir iddianın doğruluğunu kabul ettirmeye çalışmakTanrının varlığına inanırsan bir şey kaybetmeszin, inanmazsan cehennemde yanarsın!

İşini kaybetmek istemiyorsan, şirketin yeni politikasının iyi olduğunu kabul etmelisin.

Duygu SömürüsüArgumentum Ad MisericordiamArgument To Pityİddiasını doğrulatmak için karşısındakinde acındırma duygusu yaratmaya çalışmakHocam, bu dersten A almak zorundayım. Eğer alamazsam bursum kesilecek.

Umarım önerimi kabul edersiniz. Son üç ayımı bunun üzerine çalışarak geçirdim.

Önyargılı Dil SafsatasıPrejudicial LanguageBir fikri kabul ettirmek için duygu ve anlam yüklü terimler kullanmakHer aklı başında insan, Türkiye’deki gelir dağılımında büyük bir adaletsizlik olduğunu kabul eder.
Mazeret SafsatasıFallacy Of Special PleadingBaşkalarına uygulanan ilke, kural ve standartların geçerli bir neden olmaksızın birisi için geçerli olmadığı savıAli: Akşam yemeğini hazırlar mısın? Karnım çok acıktı.

Ayşe: Sen niye hazırlamıyorsun? Eve birlikte geldik, benim de karnım çok aç.

Ali: Ama ben erkeğim, ve yemek yapamayacak kadar yorgunum.

Duygulara Başvurma SafsatasıAppeal To EmotionBir iddianın doğruluğunu kabul ettirmek için karşısındakinin duygularıyla oynamakBu arabayı aldığınızda dünyanın en güçlü ve kıskanılan erkeği siz olacaksınız.
Yeniye Başvurma SafsatasıAppeal to NewYeni bir şeyin daha iyi veya doğru olduğunu ileri sürmeBu bilgisayar IBM'in en yeni modeli, o halde en iyisidir.
Şaşırtma SafsatalarıDevede Kulak SafsatasıFallacy Of The BeardBir iddianın kabulünü sağlamak için ayrıntıların hiçbir etkide bulunmayacağını iddia etme.Sigara içilmesi, Ankara'nın hava kirliliğine etki edecek değil ya!

Anayasayı bir kere delmekle bir şey olmaz.

Yanlış İkilem veya Ya Siyah Ya Beyaz SafsatasıFalse DilemmaBlack And White FallacyBaşka seçenekler bulunduğu halde karşısındakini iki seçenekten birini zorlamaBeni sevmiyorsan, benden nefret ediyorsun demektir.

Ya ülkeni sev ya da terket

İspatlama Mecburiyeti SafsatasıArgumentum ad IgnorantiamArgument From IgnoranceBir şeyin doğru olduğu ispatlanamamışsa yanlış, yanlış olduğu ispatlanamamışsa doğru olduğu argümanı.Allah'ın varlığı ispatlanamamıştır, o halde Allah yoktur.

Hayaletlerin olmadığı kanıtlanamadığına göre, hayaletler vardır.

Madem uzaylıların dünyayı ele geçirdiğine inanmıyorsun, ispatla o zaman.

Felaket Tellallığı SafsatasıFallacy of Slippery SlopeBir önermenin kabul edilemezliğini göstermek için, bunu bir dizi olayın takip edeceğini iddia etme şeklindeki argüman.Pompalı tüfeklerin yasaklanmasını kabul edersek, sonra diğer silahların yasaklanmasını kabul ederiz, ardından diğer haklar kaldırılır, sonunda komünist bir ülke oluruz. Pompalı tüfekleri bu yüzden yasaklamamalıyız.
İmalı Soru SafsatasıComplex QuestionCevap vereni hem evet hem hayır demesi durumunda suçlu duruma düşürecek sorular sormakKarını dövmekten hala vazgeçmedin mi?

Acaba kendini kul olarak gören bir halktan diktatörlüğe karşı çıkmasını istemekle haksızlık mı yapıyoruz?

Çok Sorulu SafsataPlurium InterrogationumFallacy Of Many QuestionsTek ve basit bir cevap talep eden sorunun

a. birden fazla cevap ihtiyacı yaratması

b. her biri ayrı cevap gerektiren başka sorular yaratması

Sizce yüksek vergiler iş hayatını etkiliyor mu?

İnsanların kendi inançlarına göre çocuklarını yetiştirmesini ve evde eğitim vermesini destekliyor musun?

Sınırlı Seçenek SafsatasıFallacy of Limited AlternativesBir araştırma yapmadan, bir delil ortaya koymadan, bütün diğer seçeneklerin yanlış olduğunu varsayarak tek seçeneğe mecbur bırakmaMicrosoft'un yazılım dünyasına hakim olması güzel, o olmasaydı şu anda sahip olduğumuz bilgisayar verimliiği olmazdı.

Demirel'i yeniden Cumhurbaşkanlığına seçmezsek istikrar bozulur.

Yağcılığa BaşvurmaAppeal to FlatteryYağcılık yaparak iddiasının doğruluğunu kabul ettirmeye çalışmaHocam, şimdiye kadar aldığım en iyi felsefe dersi bu. Bu dersten A almam gerekiyor.
Kategori HatalarıBütünleme/Birleştirme SafsatasıFallacy of CompositionBir bütünün kendisini oluşturan parçalardan herhangi biri ile aynı özelliklere sahip olduğu varsayan argümanEşim çocuğumuzu bir kere olsun parka götürmez. Sakın bir Türk erkeği ile evlenme, Türk erkekleri çocuklarıyla ilgilenmezler.

Bizim takımda çok yıldız futbolcu var, demek ki iyi bir takım.

İndirgeme/Bölme SafsatasıFallacy Of DivisionBir bütünün özelliğinin her bir parçasında da geçerli olduğunu varsayan argümanKayserililer işinir bilir, Turgut da Kayserili, parasız kalmış olması mümkün değil.

Hamsiden Karadenizliler anlar, aşçı Karadenizli değilse o lokantada yemeyeceksin dostum.

İstatistiksel Hata SafsatalarıYetersiz Örnek Safsatası

Acele Genelleme Safsatası

Fallacy of Insufficient Sample

(Fallacy of Hasty Generalization)

Çok az bir örneğe dayanarak acele genelleme yapma şeklindeki hataİki kez soyuldum. İkisinde de beni soyan zenciydi. Artık zencilerden uzak duracağım, genellikle beni soyuyorlar.

Köyün girişinde iki tane cüce gördüm. Demek ki bu köyün insanlarında kalıtımsal bir anormallik var.

Temsil Etmeyen Örnek SafsatasıUnrepresentative SampleÖrneğin temsil ettiği bütünden farklı olduğu için çıkarımı hatalı olan argümanKasanın üstündeki elmalar güzel görünüyor. Kasadaki tüm elmalar iyi olmalı.

Önümüzdeki seçimde A partisi kesin iktidar. Rize'de yapılan bir anket halkın yüzde 80'inin A partisini desteklediğini gösteriyor.

Yanlış Benzetme SafsatasıFalse AnalogyBenzerlik kurulan A ve B'nin aynı özelliklere sahip olduğu şeklindeki hata sonucu üretilen argümanİşçi çivi gibidir. Çiviyi çakmak için başına vurmak gerekir. İşçilere de aynısı yapılmalı.

Yunanlarla benzer yemekleri yiyoruz, benzer müziklerden hoşlanıyoruz. Neden biz de onlar gibi Noel kutlaması yapmayalım?

Yok Sayma Safsatası ya da

Tesadüf

Slothful Induction (Appeal to Coincidence)İstatistik verileriyle elde edilen sonucun istenmeyen bir durumda olması nedeniyle yok sayılması durumu.Ali son 6 ayda 12 kez kaza yaptı ve halen bunların hata değil rastlantı olduğunda ısrar ediyor.
Sümen Altı Safsatası ya da

Eksik Veri Safsatası

Fallacy of SlantingBir şeyi savunurken hesaba katılması gereken noktaları bilinçli şekilde atlamak, yetersiz ve fazla vurgulamak, sonuca gitmeyi engelleyici şekilde geliştirilen argümanVanspor bu maçı büyük ihtimalle kazanacak. Son 10 maçın 9'unu kazandı. (Halbuki bu 10 maçı ikinci lig takımlarıyla oynamıştır, şimdi ise birinci ligdedir.)

Eski SSCB'den bir manşet: "Sovyetler Birliği spor müsabakasında ikinci olurken, ABD sondan üçüncü oldu." (Halbuki yarışmaya üç takım katılmış ve ABD birinci SSCB ikinci olmuş.)

Kumarbaz SafsatasıGambler’s FallacyBir olayın geçmişte nadir gerçekleşmiş olduğu için, gelecekte gerçekleşme ihtimalinin yüksek olduğunu düşünme hatasıHer hafta loto oynuyorum, şimdiye kadar kazanamadim, o halde kazanma ihtimalim arttı, yakında kazanacağım.
Tartışmalı Sebep SafsatalarıYanlış Sebep SafsatasıFallacy of False CauseBir olayın yeterli delil olmadan bir başka olayın sonucu olduğu şeklindeki alıl yürütmeTelevizyonun evlere girmesinden sonra toplumdaki şiddet oranı arttı, demek ki televizyon seyretmek şiddete neden oluyor.

5 Mayıs'te gezegenler aynı hizaya geleceğinden deprem olacakmış.

Öncesinde SafsatasıFallacy of “Previous This”Yanlış neden safsatasının özel bir biçimi

Bir olayın olmasının, bir zaman sonra başka bir olaya neden olduğu sonucunu çıkarmaktan doğan hata

Ara sınavlardam hep kötü notlar almıştım. Kız arkadaşım bu kazağı hediye etti. Bu kazakla girdiğim bütün sınavlarda iyi notlar aldım. Uğurlu geldi.

Arkadaşımın kedisi elimi tırmaladı, bir hafta sonra ateşlendim. Demek ki sebebi kedinin tırmalaması.

Müşterek EtkiJoint Effectİki şeyin aynı nedenden kaynaklanmasına rağmen, birini diğerinin sonucu olmuş gibi sunan argümanAteşiniz var, bu nedenle vücudunuzda kırmızı lekeler oluşmuş. (Gerçekte kızamık ateşe ve kırmızı lekelere neden olmuştur)

İşsizliğin artması gelir dağılımının daha da bozulmasına neden oldu (Oysa, üretimin düşmesi her ikisinin de nedenidir.)

İhmal Edilebilir Neden SafsatasıGenuine but Insignificant CauseBirden fazla nedenden birinin diğerlerinden çok daha önemliymiş gibi sunulması durumuAnkara'nın çukurda kurulmuş olması hava kirliliğinin en önemli nedenidir.

Küreselleşmeye karşı çıkacak tek güç var: Milliyetçilik. Dünyanın efendileri bu yüzden milliyetçiliğe karşı çıkıyorlar.

Yanlış Yön SafsatasıWrong Direction

(Confusing Cause and Effect)

Etki ve tepki arasındaki ilişkinin tersine çevrilmesi hatasıLiselerdeki seks eğitimi, AIDS'in atmasına neden olmuştur.

Erozyon olduğu için ağaç dikmiyorlar.

Karmaşık Nedenler SafsatasıComplex CauseBir olayın birçok nedeni olmasına rağmen, sonucun tek etkiye bağlanması hatasıSuç oranlarındaki artış, sitelerde yaşamak isteyenlerin sayısını artırıyor. (Statü, gelir, sitelerin sosyal tesislerinin olması gibi nedenler dikkate alınmıyor.)

Orman yangınlarına sıcak havalar neden oldu. (Sabotaj, dikkatsiz ateş yakma vs. dikkate alınmıyor.)

Kıyaslama HatalarıÖzelleştirme SafsatasıA Dicto Simpliciter Ad Dictum Secundum QuidFallacy Of AccidentGenel ilke ve ifadelerin istisnai durumlarda da geçerli olduğunu düşünme hatasıİnsanlara vurmak yanlıştır. O halde saldırıya uğradığında karşılık vermemelisin.

Yalan söylemek doğru değildir. Bir katili işleyeceği bir cinayet için senden bilgi almak istese bile, yalan söylememelisin.

Genelleştirme SafsatasıFallacy of Converse AccidentNadir ve istisnai durumları genelleştirmek suretiyle yargıya varmakSırtı ağrıyan kişiler sırt üstü yattıkları zaman daha rahat uyurlar. Tüm insanlar sırt üstü yatsa daha rahat uyurdu.

Narkoz amacıyla hastalara uyuşturucu verildiğine göre bütün insanlara uyuşturucu kullanma izni verilebilir.

Konunun Özünü Kaçırma SafsatalarıKısır Döngü SafsatasıPetitio PrincipiiBegging The QuestionKendi kendini kanıtlayan önerme ya da döngüsel nedensellik. Birinci önermenin ikinci bir önermeye atıfta bulunularak desteklenmesine rağmen ikinci önermenin de zaten birinci önerme ile destekleniyor olmasıTanrı vardır çünkü Kurʼan öyle diyor. Kurʼan’ın doğru olduğunu nasıl mı biliyorum? Çünkü onu Tanrı yazdırdı, o asla yalan söylemez.

Bütün cinayetler yanlıştır. Kürtaj bir cinayettir. O halde kürtaj doğru değildir. (Kürtajın bir cinayet olduğu zaten ikinci önermede kabul edildiği için sonuç olamaz.)

Sudan hafif maddeler yüzer, çünkü bu tür cisimler suda batmazlar.

Alakasız Sonuç Safsatasıİgnoratio ElenchiIrrelevant Conclusionİddia edilen şeyle alakası olmayan bir sonuç çıkarılmasından doğan hataÖğrenciler çok not istediğine göre, hocanın notu kıt olmalı.
İddiayı Zayıflatma Safsatası

Korkuluk Safsatası

Fallacy of the Straw-ManKarşı tarafın gerçek iddiası yerine iddianın en zayıf ve duygusal yanını bularak buna hücum etmeBazıları, nükleer santralin gereksiz olduğunu savunuyor. Bizleri enerjisiz bırakmaya kimsenin hakkı yok.

Askere gitmeliyiz. İnsanlar rahat bulmadıkları için orduya girmek istemezler. Fakat şunu bilmeliyiz ki rahatlıktan daha önemli şeyler de var.

Alakasız Amaç SafsatasıFallacy of İrrelevant PurposeBir şeye karşı, öyle bir amacı olmadığı halde, bu amaca ulaşılmadığı gerekçesiyle karşı çıkmaİlahiyatçılara güvenmiyorum. Binlerce yıldır Allah’ın varlığını ispatlayamadılar.

Basından hayır çıkmaz, kendi aralarındaki hırsızları bile temizleyemediler.

Konuyu Saptırma SafsatasıFallacy of Red HerringSavunulan şey hakkındaki eleştiriyi, konuyu başka bir yöne çekerek savuşturma şeklinde yapılan hataÖlüm cezalarının caydırıcılığı yoktur diyorsunuz. Peki suçlular için ne düşünüyorsunuz? Oğlu öldürülen bir anne ne hissedecektir? Oğlunun katilinin hapishanede beslenmesi ve barınması için vergi vermesi doğru mudur?

Yaygın örnekler

1. Argumentum ad hominem: Bir argümanın doğruluğunun, argümanı geliştiren şahsın kişiliği ile ilgisi olduğu savı.

Örnek: Freud cinsel sapığın biridir. Dolayısıyla söylediklerini ciddiye almamıza gerek yoktur.

2. Argumentum ad populum: Çoğunluğun benimsediğinin doğru olduğu savı.

Örnek 1: Hitler'in II. Dünya Savaşı'na katılmasaydı ABD'ye saldırmayacağını söylemen çok saçma. Herkes bilir ki onun hedefi dünyayı ele geçirmekti.

Örnek 2: Literatür refah devletinin yolsuzluklara yol açtığını söyler. Refah devletlerinin hepsi yıkılmasına rağmen yolsuzluklar artmıştır. Ama literatür haklıdır.

3. Argumentum ad ignorantiam: Tersi ispatlanamayanın doğru olduğu savı.

Örnek: UFO'ların dünyayı ziyaret etmediği yolunda hiçbir delil yoktur. Demek ki ediyorlar.

4. Petitio principii: Döngüsel nedensellik; kendi kendini kanıtlayan önerme.

Örnek: Kur'an, Tanrı'nın yazdığı kitaptır. Tanrı'nın yazdığı kitap yanlış olamaz; doğru olmalıdır. Kur'an'da yazdığına göre Kur'an doğrudur. Öyleyse Kur'an kesinlikle doğrudur.

5. Cum hoc ergo propter hoc: Bağlantı, ilişki ya da ortak özelliklerin mutlaka neden-sonuç ilişkisi içinde olduğu savı.

Örnek: Genç kızlar çok çikolata yiyor. Genç kızlarda sivilce çok görülüyor. Demek ki sivilcenin sebebi çikolatadır.

6. Post hoc ergo propter hoc: Zaman içerisinde önce gerçekleşen bir olgunun, onu izleyen başka bir olgunun nedeni olması gerektiği savı.

Örnek 1: Falanca ülke kurulmadan önce nükleer silah diye bir şey yoktu. Demek ki nükleer silahların sebebi falanca ülkedir.

Örnek 2: Güneş tutulmasından sonra deprem oldu. Demek ki depremin nedeni güneş tutulmasıdır.

7. Çöp adam: Tepkisel indirgemecilik.

Örnek:

- Evrim teorisine göre insanlar ve maymunlar ortak atadan türemiştir.

- Evrim doğruysa şimdiki maymunlar neden insan olmuyor?

8. Argumentum ad antiquitatem: Geleneksel olanın doğru olduğu savı.

Örnek 1: Evliliği reddeden kadını öldürmemiz çok doğru. Çünkü töre böyle.

Örnek 2: Bunca yıldır böyle yapılıyor. Demek ki doğru.

9. Argumentum ad baculum: Güç kullanarak kabul ettirme.

Örnek: Ders kitaplarında yazılanlar doğrudur. Çünkü eğer yanlış dersem öğretmen beni sınıfta bırakır.

10. Argumentum ad crumenam: Zenginlerin söylediklerinin doğru ya da tam tersine yoksulların söylediklerinin yanlış olduğu savı.

Örnek 1: Sakıp Sabancı bunu söylüyorsa doğrudur.

Örnek 2: O beş parasızın teki! Söylediklerine kim inanır!?..

11. Argumentum ad lazarum: Yoksulların söylediklerinin doğru ya da tam tersine zenginlerin söylediklerinin yanlış olduğu savı.

Örnek 1: Adamın beş parası yok ki çapkınlık yapabilsin!

Örnek 2: Adamın milyonları var. Güya eşini hiç aldatmamış!

12. Yanlış ikilem: Yalnızca iki seçeneğin var olduğu savı.

Örnek: Ya çözümün bir parçasısın ya da sorunun!

13. Zayıf benzetme: Ortak özellik gösteren iki önermenin birbirinin aynısı olması ya da birbirine çok benzemesi gerektiği savı.

Örnek: Osmanlı İmparatorluğu da tıpkı Roma İmparatorluğu gibi parçalanmıştır.

14. Şaşırtıcı soru (yüklü soru): Sorunun ardında yatan varsayımların doğru olduğu savı.

Örnek:

-Uyuşturucu kullanmaktan ne zaman vazgeçtin?

-Vazgeçmedim.

-Demek hala kullanıyorsun?!..

-Hayır, hiç kullanmadım!

-Ama vazgeçmediğini itiraf ettin!

15. Argumentum ex silentio: Bir tartışmanın taraflarından birinin sessiz kalmasının, sessiz kalan tarafın tartışılan konuda bilgisi olmadığını, haksız olduğunu veya yanıldığını kabullenmesi anlamına geldiği savı.

Örnek 1: Sükût ikrardan gelir! Türk atasözü.

Örnek 2:

-Sanık sorguda susma hakkını kullanmış!

-Suçsuzsa neden sussun?! Kalkıp açık açık "Ben suçsuzum!" derdi suçlu olmasaydı!

16. Argumentum ad misericoridiam: Acınacak durumda olmanın ya da çaresizliğin, söylenen ya da yapılanların yanlışlığına ağır bastığı savı.

Örnek: Adam ayakta duramayacak denli yaşlı ve hasta. Bence geçmişte yaptıklarından sorumlu tutulmasına artık gerek kalmamalı.

17. Circulus in demonstrando: Ulaşılmak istenen sonuç dayanak noktası olarak ileri sürüldüğünde oluşan safsata olarak tanımlanır.

Örnek : "Uyuşturucu kullanmak yasalara aykırıdır. Yasalara aykırı davranmamalıyız (bu kötüdür). Yasalara aykırı davranmamamız gerektiği için, uyuşturucu kullanmamamız gerekir, işte bu yüzden uyuşturucu kullanmak yasalara aykırıdır."

18. Secundum quid: Genel bir kuralı tüm durumlara uygulamaya çalışırken, açıkça var olabilecek istisnaların görmezden gelinmesidir.

Örnek: Kutsal Kitap'ta açıkça "yanlış tanıklık yapmamalısın" der. Bu durumda bir Hristiyan, kapıyı açıp, sarhoş ve elinde pompalı tüfek karşısında bulunan komşusuna, öldürmek için aradığı eşinin, kendilerine ait bodrum katında saklandığını söylemelidir. Aksi halde Tanrı'nın sözlerine açıkça karşı gelmiş olacaklardır!

19. Argumentum ad verecundiam: Kanıt olarak konuyla alakasız bir otoritenin gösterilmesi.

Örnek: Su ürünleri mühendisliğinde bir profesör vardı çok bilgili bir insandı. Bize demokrasinin işe yaramaz olduğunu söylerdi. Ve oldukça da haklıydı.

20. Temel oran safsatası: Bir konuyla ilgili geneli kapsayan temel oran bilgisi başka spesifik bilgilerle birlikte verildiğinde insan aklı genel bilgiyi ihmal edip özel bilgiyi hesaba katma eğilimindedir.

Örnek: "Bir toplumun içinde X hastalığının görülme oranı 0.0001 (on binde bir). X hastalığının kişilere uygulanan testinin yanlış sonuç verme ihtimali 0.01 (yüzde bir). Size uygulanan test pozitif çıkmıştır. Gerçekten hasta olma şansınız nedir?" dendiğinde çoğu kişi %99 cevabı verir. Halbuki ilk bilgi, yani toplumun içindeki genel hastalık-sağlıklılık oranı ve bu orana göre büyük çoğunluğu oluşturan sağlıklı insanların yanlışlıkla "hastadır" sonucu veren testlerinin sayısı tamamen ihmal edilmiştir. Ancak bu temel oran bilgileri ihmal edilmezse %99 yerine doğru cevap olan ≈0.009 (yüzde birden küçük) bulunabilir.

Safsata Kelimesinin TDK sözlük anlamı nedir?


isim, Arapça safsaṭa

Boş, temelsiz, asılsız söz:

      "Türk Cumhuriyeti, varlığını, istiklalini safsatalarla tehlikeye maruz bırakamaz." - Yakup Kadri Karaosmanoğlu

Safsata Kelimesinin Kökeni

Arapça sfṣṭ kökünden gelen safṣaṭat سفصطة  "laf ebeliği, sofistlik" sözcüğünden alıntıdır. Arapça sözcük Eski Yunanca aynı anlama gelen sophisteía σοφιστεία  sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Eski Yunanca sophistēs σοφιστης  "sofist, laf ebesi" sözcüğünden türetilmiştir. Daha fazla bilgi için sofist maddesine bakınız.

Safsata Kelimesi için Tarihteki En Eski Kaynak

sefseṭat [ Meninski, Thesaurus (1680) ]

Yorum Gönder

Daha yeni Daha eski