Ebu Hanife Dineverî veya sadece Dineverî (Farsça: ابوحنیفه دینوری, Kürtçe: Dînewerî, d. 820 - ö. 24 Temmuz 896), 9. yüzyıl'da yaşamış astronomi, botanik, metalürji, coğrafya, matematik ve tarih gibi çok çeşitli alanlarda çalışmalarda bulunmuş bilim insanı.
Hakkında bilgi nedir?
- Doğum: 820; İran, Kirmanşah (Dinever Bölgesi)
- Ölüm: 24 Temmuz 896 (76 yaşlarında); Dinaver Bölgesi
- Etkilendikleri: Hz. Muhammed, Kindî, Cabir Bin Hayyan, Kur'an, Harezmi
- Etkiledikleri: Biruni, Bruno Silberberg, Abdurrahman es-Sufî, Yâkût el-Hamavî, İbnü'n Nedîm, Muhammed Hamidullah, İslam Bilimi
Hayatı
Dinaveri bugün batı İran'da kalan, Dinaver bölgesi'nin Kirmanşah şehrinde doğmuştur. İsfahan'da astronomi, matematik ve mekanik, Kufe ve Basra'da ise filoloji ve şiir eğitimi almıştır.
Dinaveri özellikle de Kitab el-Nebat ("Bitkiler Kitabı") isimli eseriyle tanınmaktadır. 8 ciltlik bu eseri sebebiyle sıklıkla Botaniğin babası olarak adlandırılmıştır. Kitab el-Nebat isimli eserin dağınık haldeki birçok ciltlerini Muhammed Hamidullah toparlayıp yayınlamıştır. (Fahd, Toufic, "Botany and agriculture", Encyclopedia of the History of Arabic Science, s. 815). Eserde Arapça botanik gelenekleri, bitki incelemeleri ve bilgisinin yanı sıra Kürtçe ve Farsça kökenli bitki bilgileri de mevcuttur ve yıllarca botanik alanında standart kitap olmuştur.
Nitekim eser bazı kaynaklarca erken İslam botaniği'nin en ünlü eserlerinden biri olarak adlandırılır.
Alman bilim adamı Bruno Silberberg eserin önemini şöyle anlatır:
İlmi çalışmaların 1000 sene sonrasında Greklerin botaniği Theophrastus (M.Ö. 372-287) ve Dioscorides Pedanius (MÖ 1 yüzyıl)'in eserlerinde özetlenmiştir; oysa Dinaverî'nin kitabı, müslüman ilminin sadece ikinci asrında, Greklerin seviyesine çıkmakla kalmaz, fakat onları çok daha geride bırakır. Dinaverî'nin kendi eserini tasnif ettiği devirde Dioskorides'in kitabının henüz Arapçaya tercüme edilmemiş olduğunu da burada işaret etmek lâzımdır. Şu halde bu eser müslümanların orijinal bir çalışmasıdır...
Harvard Üniversitesi’nden Prof. Mehrdad Izady ise şöyle der:
“Kürt ileri gelenleri içinde en mükemmeli, İslam toplumları içinde o güne dek ortaya çıkmış en büyük beyin”
Botanik çalışmalarının yanı sıra Kürt toplumu üzerine de çalışmaları olmuş, Kürt'ler ve onların kökenleri üzerine araştırma yapan önemli bilim insanlarindandir. Bu alandaki çalışmalarını Ensab el-Ekrad ("Kürtlerin Soyu") isimli eserinde toplamıştır.
Dinaveri ayrıca Kur'an üzerine de birçok eser kaleme almıştır; her ne kadar bu kitapların bilinen hiçbir nüshası günümüze ulaşmamışsa da başka yazarların çağımıza ulaşan eserlerinde Dinaveri'nin bu eserlerinden çeşitli alıntılar vb. ifadeler yer almaktadır.
Dinaveri 24 Temmuz 896'da doğduğu kent olan Dinaver'de ölmüştür.
Eserleri
Kendisine atfedilen eserlerin bir kısmı aşağıdaki başlıklarda sıralanmıştır.
Matematik ve doğa bilimleri
- Kitâb el-Cebr ve'l-mukâbele ("Cebir Kitabı")
- Kitab el-Nebat ("Bitkiler Kitabı")
- Kitâb-ül-Küsûf ("Güneş Tutulmaları Kitabı")
- Kîtab el-redd ela reşad el-îsfexanî ("Reşat El-İsfahanî'nin Astronomisine Reddiye")
- Kitâb el-Hisâb ("Aritmetik Kitabı")
- Kitâb'ül-Bahsi fî Hisâb il-Hind ("Hint Aritmetiği Analizi")
- Kitâb'ül-Cem ve't-Tefrîk ("Aritmetik Kitabı")
- Kitâb'ül-Kıble Ve'z-Zevâl
- Kitâb'ül-Envâ ("Hava Durumu Kitabı")
- İslâh'ul-Mantık ("Mantığın Islahı")
Sosyal ve beşerî bilimler
- Ahbâr'üt-Tivâl ("Genel Tarih")
- Kitâb el-Kebîr (bilim tarihinde "Büyük Kitap")
- Kitâb el-Fusâha ("Retorik Kitabı")
- Kitâb'ül-Büldân ("Coğrafya Kitabı")
- Kitâb eş-Şîr ve'ş-Şu'arâ ("Şiir ve Şairler Kitabı")
- Ensab el-Ekrad ("Kürtlerin Soyu")