Kelâm ya da İlm-î Kelâm (Arapça: عِلْمُ الْكَلَام); İslâm dininin akāid konularını irdeleyen ve tarihî olarak bu çerçevede gelişen dinî-felsefî teorilerle ilgilenen ilim dalı. Bu anlamda kelâm, imanla ilgili konu ve sorulara izâh ve ispat getirme amacıyla geliştirilen teolojik felsefenin adıdır.
İtikadî mezhep imamlarına göre kelâm ilmi metotları farklılık gösterdiği gibi konulara getirilen açıklamalar ve sorulara verilen cevaplar da farklılık göstermektedir.
{tocify} $title={İçindekiler}
Tarihçe
Başlangıçta fıkıh içerisinde mütalaa edilen kelâm, daha sonra ilm-i tevhid olarak adlandırılmıştır. Fıkıh; âmelî (ibadetsel) meseleler üzerinde, kelâm ise itîkâdî meseleler üzerinde yoğunlaşmıştır.
Muhammed peygamberin zamanında nispeten dar ve aksiyona dayalı islam toplumunda fazlaca dini-felsefi tartışma görülmez. Örneğin hicri birinci yüzyılın son çeyreğinde kader konusu bir inanç konusu olarak ele alınarak tartışılmaya başlanmıştır.
Başlangıç itibarıyla Kelâm, imanın esası olan Allah'a iman, Allah'ın sıfatları ile ilgilenmişse de, özellikle Gazali'den sonra bütün imanî meseleleri kapsayacak genişlikte değerlendirilmeye başlanmıştır. Burada Gazali'nin Yunan felsefesinin tesirlerine karşı aldığı tavır, önemli bir parametre olarak gözükmektedir. İmam Maturidi ve Mutezile mezhebi kelamcıları akılcı-nakilci tartışmalarında aklı esas alan yaklaşımları ile öne çıkmışlardır. Sünni itikad mezheb imamlarından Ebü'l Hasan Eş'arî Sünni kelam ilminin kurucularından sayılır; akıl ve nakili birlikte kullanır.
Eleştiriler
Tarihte kelam tartışmalarında taraflar sıklıkla birbirlerini dinden çıkmış mürted veya sapkın olarak nitelendirmişlerdir. Birçok sufi ve İslam alimi bu tartışmalara girmeyi de sapkınlık olarak değerlendirmiş ve kendi bağlılarına yasaklanmıştır.
Konuları
Kelamcılar inancı ilgilendiren birçok sorular sormuşlar veya sorulan sorulara akli cevaplar aramışlardır.
- Allah'ın zat ve sıfatları nelerdir, bu sıfatlar zâtından ayrı mıdır yoksa aynısı mıdır? Bu sıfatlar ezeli ve ebedi midirler, yoksa hadis (yani sonradan olma, yaratılmış) mıdırlar?
- Marifetullah: Allah'ın zatı bilinebilir mi? Bu bilgiye nasıl ulaşılır? Bu bilgiye ulaşmanın tek yolu peygamber ve din yoluyla mı olur yoksa akıl yolu ile bu bilgiye ulaşılabilir mi?
- Ru'yetullah: Allah'ın görülüp görülemeyeceği meselesi, Allah'ın hem her yerde olması hem de hiçbir yerde olmaması konusu.
- Kur'an mahluk (yaratık) mudur yoksa mahluk değil midir? Kur'an Allah'ın sözü ise bu söz Allah'ın zatı ile birlikte ezelden beri var mı idi, yoksa sonradan mı konuşulmuştur?
- Kaza ve kader konusu, kader karşısında insanın irade ve sorumluluğu nedir?
- Nübüvvet (peygamberlik): Peygamberliğin nitelikleri ve şartları nelerdir? Peygamberle görüşmeyen insanlar, Allah'a inanmakla sorumlu tutulurlar mı?
- Mucize ve kerâmet hak mıdır ve gerçek midir?
- Büyük günahlar'ın neler olduğu ve büyük günah işleyenin durumun ne olduğu, büyük günah işleyenin imanı azalır mı azalmaz mı, dinden çıkıp irtidad mı etmiş olur, yoksa çıkmaz da fasık mı olur? Gibi konular.
- İmâmet, (halifelik hakkı ile ilgili Şii-Sünni tartışmasının inanç boyutu)
- Hidâyet, hidayet Kur'anda belirtildiği gibi Allah tarafından verilen ve alınan bir şey midir, değil midir?
- Doğru ve yanlışın tanımı, Bir şey yanlış ve kötü olduğu için mi günah olur, yoksa bir şeyi kötü yapan o şeyin Allah tarafından yasaklanması mıdır?
- İman'ın sabit mi yoksa artan ya da eksilebilen bir kavram mı olduğu, iman-âmel münahasebeti (âmelin imandan bir parça olup olmadığı) tartışmaları.
- Ruh'un mâhiyeti gibi konularda tartışma ve görüşler geliştirmişlerdir.
- Şablon:Cennet-cehennem Yaratılmış mıdır? ebedi midir? Tartışmaları.
Mezhepler
Kelam tartışmalarında ortaya çıkan itikadi mezhepler'in bazıları:
- Selefiyye
- Maturidiye
- Eş'ariyye
- Mutezile
- Kaderiyye
- Cebriyye
- Mürcie
- Mücessime
- Müşebbihe
- Neccariyye
- Kerramiyye
- Hariciyye
Ayrıca bakınız
TDK sözlük anlamı nedir?
(kela:mı, l ince okunur), Arapça kelām
1. isim, eskimiş Söz:
"Mecliste arif ol kelamı dinle / El iki söylerse sen birin söyle" - Karacaoğlan
2. isim, eskimiş Söyleyiş biçimi, söyleme.
3. isim, eskimiş, din bilgisi Başta Tanrı'nın varlığı, birliği, peygamberlik ve ahiret olmak üzere İslamiyetin ana ilkelerini konu edinen bilim.
Kelam Kelimesinin Kökeni
Arapça klm kökünden gelen kalām كلام "1. söz, konuşma, 2. İslami teoloji ilmi" sözcüğünden alıntıdır. Arapça sözcük Arapça kalama كلم "konuştu, söyledi" fiilinin masdarıdır.
Kelam Kelimesi için Tarihteki En Eski Kaynak
"söz" [ Aşık Paşa, Garib-name (1330) ]