Doğum sırası ve erkeklerin cinsel yönelimi (İngilizce: fraternal birth order and male sexual orientation) arasındaki ilişki araştırmacılar tarafından ortaya atılmıştır. Ray Blanchard bu ilişkiye doğum sırası efekti demiştir. Bu efekte göre bir erkek büyük erkek kardeşlere sahip oldukça eşcinsel yönelime sahip olma ihtimali artar. Buna bazen büyük erkek kardeş efekti de denir. Erkek eşcinsel demografisinin tahminen yüzde 15’i doğum sırası efektiyle ilişkilidir.
{tocify} $title={İçindekiler}
Hipotezin temeli
Doğum sırası efekti cinsel yönelimin bilinen en güçlü biyodemografik habercisidir. Birçok araştırmaya göre her büyük erkek kardeş bir erkeğin eşcinsel yönelime sahip olma ihtimalini bir öncekinin %28-48’i kadar arttırmaktadır. Doğum sırası efekti yaklaşık her 7 eşcinsel erkekten birinin eşcinselliğini açıklamaktadır. Kadınların cinsel yöneliminde ve büyük kız kardeşlere sahip olmakta doğum sırası efektinin herhangi bir etkisi olduğu gözükmemektedir.
Doğum sırası efekti aynı zamanda erkekten kadına transeksüellerde de gözlenmiştir. Erkeklere ilgi duyan erkekten kadına transseksüellerin kadınlara ilgi duyan erkekten kadına transeksüellere göre daha fazla büyük erkek kardeşe sahip olduğu bulunmuştur. Bu bulgular Kanada, Birleşik Krallık, Hollanda ve Polinezya'daki örneklerden elde edilmiştir.
Bu efekt biyolojik erkek kardeşleriyle birlikte yetiştirilmeyen erkeklerde bile görülmektedir. Bu yüzden rahim içi ortamla ilişkili bir sebep ortaya atılmıştır. Buna anne immün hipotezi denir. Erkek fetüsleri omurgalıların cinsel farklılıklarında rol oynayabilen H-Y antijenleri üretir. Başka çalışmalar da doğum sırası efektinin biyolojik bir sebepten değil sosyal bir süreç sonucu oluştuğunu öne sürer.
Karşıt kanıt
Bearman ve Brückner (2008) doğum sırası efektini gösteren çalışmalarda temsil edici olmayan örnekler ve kardeşlerin cinsel yönelimleriyle ilgili aldatıcı raporlar kullanıldığını iddia etmiştir. Karşı cins ikizler üzerindeki çalışmalarında hemcinse ilgi duymayla büyük erkek ya da kız kardeşlere sahip olma arasında bir ilişki bulmamışlardır. Francis’in (2008) aynı Add Health anketinin kullanıldığı ama daha geniş bir analizi içeren çalışmasında erkeklerin hemcinsine ilgi duymasıyla büyük erkek kardeşlere sahip olma arasında çok zayıf bir korelasyon bulunmuştur. (Ama erkeklerin hemcinsine ilgi duymasıyla büyük kız kardeşlere sahip olma arasında güçlü bir negatif korelasyon bulunmuştur.)
Efektin nedenleri üzerine yapılmış teoriler
Anthony Boagert'in evlatlık kardeşleri de kapsayan çalışmasında efektin büyük erkek kardeşlerle aynı ortamla yetiştirilmekten dolayı kaynaklanmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Annenin her erkek çocuğa hamile kaldıkça annenin vücudunda değişimlere sebep olan bazı faktörlerin olduğu varsayılmıştır. Rahim içi annesel bağışıklık tepkisinin bu efektte rol oynadığı düşünülmüştür. Efekt, erkek büyük erkek kardeşleriyle aynı ortamda yetişse de yetişmese de etkili olmaktadır. Efektin büyük evlatlık ya da büyük üvey erkek kardeşlere sahip olmakla bir bağlantısı yoktur.
Doğum sırası efektinin el yanlılıkla etkileşim içinde olduğu görünmektedir ve sadece sağ yanlı erkeklerde görünmektedir.
Bogaert (2006) doğum sırası efektinin erkeklerin cinsel yönelimi üstündeki etkisiyle ilgili yaptığı hem biyolojik hem evlatlık kardeş örnekleri içeren araştırmasında sadece biyolojik büyük erkek kardeşlerin cinsel yönelimi etkilediğini bulmuştur. Bogaert bulgularının sonucunda doğum sırası efektinin doğum öncesi bir kökeni olduğunu şiddetle öne sürmüştür.
McConaghy (2008) yayınlanan sosyoloji dergisinde eşcinsel kimlik ya da eşcinsel davranıştan ziyade eşcinsel hislerle doğum sırası efekti arasında bir ilişki bulmadığını söylemiştir. Bu bulgular McConaghy’i doğum sırası efektinin eşcinsel hislere olan etkisinin biyolojik nedenli değil sosyal süreçle ilgisi olduğu sonucuna götürmüştür.