Katalizör (Yunanca'dan κατάλυσις: çözülme), bir kimyasal tepkimenin aktivasyon enerjisini düşürerek tepkime hızını artıran ve tepkime sonrasında kimyasal yapısında bir değişiklik meydana gelmeyen maddelerdir. Katalizörün tepkime üzerinde yaptığı bu değişikliğe kataliz denir. Kataliz olayı, katalizör ve reaktantlar aynı fazda ise homojen kataliz (ör: gaz-gaz, sıvı-sıvı, katı-katı), katalizör ve reaktantlar farklı fazda olduğunda ise heterojen kataliz olarak adlandırılır(ör: gaz-sıvı, sıvı-katı, katı-gaz). Heterojen kataliz mekanizmaları hala tam olarak aydınlatılmış değildir.
Heterojen katalizör olarak en sık kullanılan katalizörler platin, osminyum, rodyum, rutenyum, paladyum gibi atom numarası büyük geçiş metallerinin kendileri veya kompleksleridir. Heterojen katalizde katalizörler küçük parçacıklar halinde tepkime ortamına konarak yüzey alanları büyütülür ve daha iyi bir tepkime verimi alınır. Organik sentezlerde homojen katalizör olarak sıklıkla asit ve bazlar kullanılır.
Canlıların vücudunda bulunan enzimler de çok iyi birer katalizördürler.
{tocify} $title={İçindekiler}
Ayrıca bakınız
- Anot
- Yapıştırıcı (malzeme)
- Elektrot
- Elektrolit
- Yarı hücre
- İyon
- Tuz köprüsü
- Yarı geçirgen membran
Kaynakça
- Solomons, T.W. Graham; Fryhle, Craig B., Organic Cemistry, 8th Edition, John Wiley & Sons, Inc., sayfa 310, 311 (İngilizce)
TDK sözlük anlamı nedir?
isim, kimya, Fransızca catalyse
Bir maddenin kimyasal bir tepkimede hiçbir değişmeye uğramadan tepkimenin olmasını veya hızının değişmesini sağlayan etkisi.
Biyoloji Terimleri Sözlüğü - 1998
İngilizce: catalysis, Fransızca: catalyse, Almanca: Katalyse, Diğer: Yun. katalysis: çözülme
Katalist varlığı ile bir reaksiyonun hızlandırılması olayı.
Metalbilim İşlem Terimleri Sözlüğü - 1972
İngilizce: catalysis, Fransızca: catalyse, Almanca: Katalyse
Katalizör katımı ile, bir kimyasal tepkime hızının değişimi olayı.
Su Ürünleri Terimleri Sözlüğü - 2007
Fransızca: catalyse
Katalizör varlığıyla bir tepkimenin hızının değiştirilmesi olayı.
Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü -
İngilizce: catalysis
Bir maddenin kimyasal bir tepkimede hiçbir değişmeye uğramadan, başka maddelerin bileşimi üzerine etki ederek tepkimenin oluşmasını veya hızının değişmesini sağlaması.
İlaç ve Eczacılık Terimleri Sözlüğü - 2014
İngilizce: catalyse
Katalizör varlığında bir tepkimenin hızlandırılması.
Kelime Kökeni
Fransızca catalyse, catalyt- "ayrışma, çözünme" sözcüğünden alıntıdır. Fransızca sözcük Eski Yunanca aynı anlama gelen katálysis κατάλυσις sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Eski Yunanca katalýō καταλύω "birimlerine ayrıştırmak" fiilinden +sis sonekiyle türetilmiştir. Yunanca fiil Eski Yunanca lúō, lys- λύω, λυσ- "çözmek" fiilinden kata+ önekiyle türetilmiştir. Daha fazla bilgi için analiz maddesine bakınız.
Tarihte En Eski Kaynak
[ TDK, Türkçe Sözlük, 1. Baskı (1945) ]
Bu kaynak kayıtlara geçmiş ve kataliz kelimesinin kullanıldığı yazılı ilk kaynaktır. Kullanımı daha öncesinde sözlü olarak veya günlük hayatta yaygın olabilir.