Gümrük, eşya ve malların ülke sınırlarından giriş ve çıkışlarında denetimlerinin yapıldığı ve vergilerin ödendiği kamu kurumudur.
{tocify} $title={İçindekiler}
Köken bilimi
"Lehçe-i Osmaniye" adlı kitapta Gümrük kelimesi, Rumca'dan alınmış ve "emtiaya ilişkin rüsumun idare mahallinin ismidir" diye tanımlanmış ise de "Gümrük" kelimesinin Rumca'dan alınma olmayıp, Latincede ticaret manasına gelen "Commercium" kelimesinden alınmış olduğu anlaşılmaktadır. Zira, gümrük resminin ticaret eşyasından alınan bir vergi olduğu gözönüne alındığında, kelimenin manaya uygunluğu ortaya çıktığından, bu adlandırmanın esasen daha uygun bulunduğu açıktır. Fransızlar "Gümrük"e "Douane" derler. İtalyanca "Dogana" kelimesinden alınmıştır ki, Venedik ve Cenova Cumhuriyetinin Birinci Hakimi'nin unvanı olan "Doge" adına, hazineye gelir temin etmek için, Venedik'te uygulamaya konulan verginin ismi olmuştur.
Kelime Kökeni
Orta Yunanca kommérki(on) κομμέρκιον "ticaret, Bizans"ta ticareti denetlemekle görevli memur, ticaretten alınan vergi" sözcüğünden alıntıdır. Yunanca sözcük Latince commercium "ticaret" sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Latince commercari "ticaret yapmak" fiilinden türetilmiştir. Latince fiil Latince mercari "alışveriş etmek" fiilinden con+ önekiyle türetilmiştir. Daha fazla bilgi için market maddesine bakınız.
Tarihte En Eski Kaynak
[ Osmanlı Kanunnameleri (1500 yılından önce) ]
Bu kaynak kayıtlara geçmiş ve gümrük kelimesinin kullanıldığı yazılı ilk kaynaktır. Kullanımı daha öncesinde sözlü olarak veya günlük hayatta yaygın olabilir.
Tarihçe
Gümrük ve gümrük vergisi, muhtemelen tarihte birbirinden ayrı yaşayan toplumlar, şehir devletleri, devletler, imparatorluklar var olduğu sürece var idi. Gümrük, devletlerin egemenlik alanlarının bir ifade biçimi ve hazinelerinin önemli bir gelir kaynağı olmuştur. Ülkeler, topraklarına giren kişiler, ticari mallar ve her tür maddeleri ülkenin güvenliği, ekonomisi, hükümranlık, halkın sağlığı gibi faktörleri korumak ve vergi sağlamak amaçlarıyla sınırlarda denetlemeye tabi tutmuşlardır. Bugün de gümrük vergileri, devletin maliye kapsamında topladığı vergilerden sonra (belki başabaş) en büyük gelir kaynağı olabilmektedir. Türkiye'nin 2004 yılında Gümrüklerde Tahsil Edilen Vergileri toplamı (T.C.Başbakanlık Gümrük Müsteşarlığı'nca yayınlanan rakamlar ) 16.724.135.141.527.000 TL. gibi büyük bir rakamdır (Yani 16,7 Katrilyon ETL = ~16,7 Milyar YTL). Bu toplamın %90'dan fazlasını 'Gümrük Vergisi' ve 'Katma Değer Vergisi' oluşturmaktadır. Diğer vergiler Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), Motorlu Taşıtlar Vergisi ve birçok başka vergi ve kesintilerdir.
Gümrük kanunu
Türkiye'nin gümrük konularında esas olan hukuk kaynağı kanun 27 Ekim 1999 tarihinde TBMM'nde kabul edilen 4458 sayılı GÜMRÜK KANUNU'dur. 18/6/2009 tarih ve 5911 sayılı Kanun ile değişikliğe uğramıştır. Bundan önce geçerli olan 1615 sayılı Gümrük Kanunu idi. Ancak Türkiye'nin Avrupa Birliği'ne üye olma çabası yolunda ilk olarak 1995'te AB ile Gümrük Birliği'ne geçmesinden sonra Kanunun metni AB'nin bu alandaki kanunu olan "Gümrük Kodu" ile paralellik sağlanmaya çalışılarak değiştirildi ve 4458 sayılı Gümrük Kanunu oldu. Kanunun ilk iki maddesi şöyledir:
- MADDE 1- Bu Kanunun amacı, Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesine giren ve çıkan eşyaya ve taşıt araçlarına uygulanacak gümrük kurallarını belirlemektir.
- MADDE 2- Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi, Türkiye Cumhuriyeti topraklarını kapsar. Türkiye kara suları, iç suları ve hava sahası gümrük bölgesine dahildir.
Bu Kanunda geçen Türkiye Gümrük Bölgesi ve Gümrük Bölgesi kavramları Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesini ifade eder."
Ayrıca bakınız
- Muayene memuru
- Gümrük birliği
- Gümrük vergisi
- Dünya Gümrük Örgütü
- Sınır ticareti
- Sınır
TDK sözlük anlamı nedir?
gümrük, -ğü
Rumca
1. isim Bir ülkeye giren veya bir ülkeden çıkan mal ve eşya üzerinden alınan vergi.
2. isim Bu verginin alınması işlemiyle uğraşan devlet kuruluşu.
3. isim Sınır kapılarında denetim ve gözetim işlerinin yapıldığı yer:
"Sayfaları girip çıktığı gümrüklerin damgalarıyla dolu pasaportlar eskitti." - Necati Cumalı
Gümrük Terimleri Sözlüğü - 1972
Türkçe: Rüsumat, İngilizce: Customs, customs house, customs authorities, customs office, Fransızca: Douane, administration de la douane
1. Yabancı ülkelerden gelen ve yabancı ülkelere giden mal ve yolcular için yasalarla konulmuş yargıları uygulayan, ülkeye giriş ve çıkışta malın bağımlı olduğu gümrük vergisini alan örgüt. 2. Malın yurda girişinde alınan gümrük vergisi, bk. gümrük vergisi.
Tecim, Maliye, Sayışmanlık ve Güvence Terimleri Sözlüğü - 1972
Türkçe: gümrük, rüsumat, İngilizce: customs, customs authorities, customs house, customs office, Fransızca: douane, administration de la douane, bureau de la dounae
1. Bir ülkeye giren ya da bir ülkeden çıkan mal ve nesneler üzerinden alınan vergi. 2. Bu verginin alınması işlemiyle uğraşan örgüt.
İktisat Terimleri Sözlüğü - 2004
İngilizce: customs, duty
1. Eşya ve kişilerin ülke sınırlarından giriş ve çıkışlarında denetimlerinin yapıldığı ve vergilerin tahakkuk ettirildiği kamu kuruluşu. 2. bk. gümrük vergisi