Şebüsterî (1288, Şebister – ö. 1320, a.y.), İranlı mutasavvıf ve şair. (Arapça: شبستري)
{tocify} $title={İçindekiler}
Hayatı
Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte 1288 veya 1320 tarihlerinde Tebriz yakınlarındaki Şebister'de doğduğu bilinmektedir.
İlk eğitimi doğduğu şehir Tebriz'de aldı. Şebüsteri'nin en önemli üstadlarından biri hayatı hakkında pek bilgi bulunmayan sufi Şeyh Eminüddin-i Tebrizi, manevi hocası ve mürşidi ise Bahaeddin Yakub-ı Tebrîzî'dir.
Şebüsteri'nin Bağdat, Endülüs, Şam, Mısır, Hicaz'ı dolaştığı Kafkaslar'a kadar gittiği ve oradaki şeyh ve alimlerle görüştüğü bilinmektedir. Vefat tarihi olarak 1319-20 veya 1321 olduğu söylenir. Bu durumda vefat ettiğinde yaşı 35 veya 37'dir.
Tasavvufi Yönü
Fıkıhta Şafii, itikadda Eşari olan Şebüsteri ağırlıklı olarak tasavvuf, kelam ve felsefe konuları üzerinde durmuştur. Eserlerini Moğol işgali döneminde kaleme aldı. Şiirde Ebu Said Ebu'l Hayr, Feridüddin Attar ve Mevlana Celaleddin Rumi'den etkilenmiştir. Muhyiddin İbn Arabi'nin Vahdet-i Vücud öğretisinden ve onun sembolik terminolojisinden etkilendi. Şebüsteri İbn-i Arabi'nin düşünce ve terminolojisini Farsça şiire dahil eden sufilerden biri kabul edilir.
Şebüsteri'nin en ünlü eseri Gülşen-i Râz adındaki mistik metindir. 1311 yılında Mesnevi tarzında yazılan şiir, Emir Hüseyin Herevi'nin sufi metafiziği hakkında sorduğu suallere Şebüsteri'nin verdiği cevaplardan oluşur. Eser, tasavvufun özelde de vahdet-i vücud doktrininin ve sufi terminolojisinin en özlü izahlarından biridir.
Emir Hüseyin'in sorduğu bazı sorular şunlardır:
- Ben kimim? Bana benden haber ver; kendinden kendine git derler; bunun manası nedir?
- Vahdet sırrına kim vakıf olur, arif olan neyi bilir, anlar?
- Yolcu nasıl kişidir? Yola giden kimdir? Kime tam ve kamil kişi diyeyim?
Eserin otuzun üzerinde şerh, haşiye, nazire ve çevirisi yapılmıştır. Almanca, İngilizce, Türkçe, Urduca gibi dillere çevirileri vardır. Ünlü tasavvuf araştırmacısı A.J.Arberry, eserin sufilerin "Summa Theologica"sı olduğunu söylemiştir. Eser ayrıca François Bernier'in 1688'de yazdığı Lettre sur le Quietisme des Indes adlı eserde tasavvufu açıklamakta kullandığı temel bir referans kitabı olmuştu.
Gülşen-i Raz'ın Türkçeye Çeviri ve Şerhleri
- Tercüme-i Gülşen-i Râz, XV. yüzyıl sufilerinden Şeyh Elvân-ı Şirâzî (ö.1426)tarafından çevirilmiştir.
- Türcüme-i Gülşen-i Râz, Şeyhülislam Dâsıtânî çevirisidir.
- Câm-ı Dilnüvâz Terceme-i Şerh-i Gülşen-i Râz, Cemaleddin-i Hulvi'nin (ö.1654) Muhammed Lâhîcî'nin şerhinin özetleyerek hazırladığı tercüme ve şerh (yorum)dir.
- Şerh ve Tercüme-i Gülşen-i Râz, Töre Ahmed Nazmî tarafından hazırlanmıştır.
- Rûşen-i Dilnuvâz, Haririzâde Mehmed Kemaleddin (ö.1882) tarafından yapılmıştır.
- Hüseyin Bey, Gülşen-i Râz Şerhi
- Gülşen-i Râz Şerhi, Abdülbaki Gölpınarlı tarafından 1972'de basımı yapılmıştır.
- Gülşen-i Râz, Sadık Yalsızuçanlar, 1999
- Gülşen-i Râz, Yahya Mustaoğlu, 2007
- Câm-ı dil-nüvâz, Gülşen-i Raz Şerhi, Cemaleddin Mahmud Hulvi, Haz.: Sait Okumuş, İnsan Yayınları, İstanbul 2012 (Orijinal metin ve çevrimyazı birlikte).
Batı Dillerine Çevirileri
- Mahmûd Schebisteri's Rosenflor des Geheimnisses: mit Zwey Ansichten: des Dorfes Schebister und der Grabstatte von Tebris, tr.Joseph von Hammer-Purgstall, 1838
- Mahmud Shabistari, The Secret Rose Garden, tr. Florence Lederer
- Gulshan-i Raz-The Mystic Rose Garden of Sa'd u'd-Din Mahmûd Shabistari the Persian Text, with an English Translation and Notes, tr.Edward Henry Whinfield, 1880
- Mystical Garden of Roses of Mahmoud Shabistari, tr. Edward Armstrong Johnson, 1887
Eserleri
- Gülşen-i Raz
- Saadet-nâme
- Hakku'l-Yakîn fi Marifeti Rabbi'l-Âlemin
- Mir'âtu'l-Muhakkikîn
- Şâhid-nâme
 |
| Şebüsterî’nin Ḥaḳḳu’l-yaḳīn fî maʿrifeti Rabbi’l-ʿâlemîn adlı eserinin İdrîs-i Bitlisî tarafından yapılan şerhin ilk ve son sayfaları (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2338) |