ada çayı

Çalı, otsu çok yıllık ve tek yıllık yaklaşık 1000 bitki türüyle Ada çayı (Salvia), Ballıbabagiller familyasındaki kokulu bitkilerin en büyük cins'idir.

Ballıbabagiller içinde "Salvia" Nepetoideae alt familyasındaki Mentheae kabilesinin parçasıdır.

'Ada çayı' denilen birkaç türden biri çok kullanılan iki bitkiyi kapsar: Salvia officinalis ("ada çayı") ve Salvia rosmarinus (Biberiye, eski adıyla Rosmarinus officinalis).

Cins, Eski Dünya'ya ve Amerika'ya (toplam 900'den fazla türle) dağılmıştır ve üç farklı çeşitlilik bölgesindedir: Orta Amerika ve Güney Amerika (yaklaşık 600 tür); Orta Asya ve Akdeniz (250 tür); Doğu Asya (90 tür).

Salvia officinalis

{tocify} $title={İçindekiler}

Bilimsel sınıflandırması

Âlem: Plantae (Bitkiler)
Bölüm: Tracheophyta (Damarlı bitkiler)
Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler)
Takım: Lamiales
Familya: Lamiaceae (Ballıbabagiller)
Cins: Salvia (Carl Linnaeus)
Tip tür: Salvia officinalis (Carl Linnaeus)

Morfoloji ve çeşitleri

30–70 cm boyunda olan bitkinin menekşe renkli çiçekleri halka dizilimlidir. Beyaz keçeli yaprakları gümüş gibi parıldar ve acımtırak, ıtırlı bir koku yayar. Bahçe ada çayı, güneşli bir yerde yetiştirilmelidir. Don olayına karşı duyarlı olduğundan kışın çam dalları ile örtülmesi doğru olur. Bir başka tür olan çayır ada çayı (Salvia pratensis), çayırlarda, bayırlarda ve meralarda yetişir. Çevresine hoş bir koku yayan mavi – menekşe renkli çiçekleri vardır.

Çayır ada çayı (Anadolu adaçayı) batı ve güney-batı Anadolu'da bol yetişir. Anadolu ada çayından "elma yağı" veya "acı elma yağı" denilen yağ da üretilir. Bu tür adaçayı da kimyasal yapı ve tedavi etkisi bakımından tıbbi (bahçe) ada çayına benzemektedir.

Kullanımı

Tüylü ve beyazımsı bir renkte olan yapraklarının kurusu çay şeklinde haşlanarak içildiği gibi, et yemeklerine koku ve lezzet vermede de kullanılır. Özellikle karaciğer, ördek, kaz, tavuk ve av hayvanların kızartmasında koku ve lezzet vermesi için kullanılır. Marine soslarına eklenir.

Taze fasulye, bezelye ve bakla yemeklerinde kullanılır.

Kuzey Avrupa mutfaklarında adaçayıyla salata yapılır. Avrupa mutfaklarında kızarmış patateslerin, hamurlara koyulan yağların kokulandırılmasında, salamuralarda, etlerin dinlendirilmesinde kullanılır.

Bu bitkinin çiçekleri, gargara ve adaçayı sirkesi yapmak için toplanır (bir avuç çiçek, doğal sirkenin içinde bir süre bekletilir).

Toplama/Kurutma

Bitki yaprakları çiçeklenme öncesi, eterli yağlar oluştuktan sonra Mayıs-haziran aylarında toplanır. Etken maddelerinin doruğa ulaştığı öğlen saatlerinde toplanan yapraklar, gölgeli ve havadar bir yerde kurumaya bırakılır. İyice kuruduktan sonra ince kıyılarak hava almayan kaplarda saklanır.

Efsane

Ada çayı, çok eski çağlarda da ünlü bir şifalı bitki olarak tanınırdı. 13. asırdan kalma bir dizede şöyle deniyor: "Eğer dikmişsen adaçayını bahçeye, ne gerek var ölmeye!"

Ada çayının eski çağlarda da ne büyük bir övgü ile anıldığını, çok eski bir şifalı bitki kitabı şöyle anlatır: "Kutsal Meryem ana, Bebek İsa ile Herodes’un gazabından kaçmak zorunda kaldığında, kendisini saklamaları için çayırdaki tüm çiçeklerden yardım istemiş ama hiçbir çiçek ona yanıt vermemiş. İşte o zaman adaçayı eğilmiş ve Meryem ana sığınacak bir yer bulmuş. Onun sık ve koruyucu yapraklarının arasına girerek Herodes’un askerlerinden saklanmış ve askerler onu görmeden geçip gitmişler. Tehlike geçtikten sonra saklandığı yerden çıkan Meryem ana tatlı sesiyle ada çayına şöyle demiş: Bu andan sonra sonsuza dek insanların en çok sevdiği çiçek sen olacaksın. Seni, insanları tüm hastalıklardan koruyacak kadar güçlü kılıyorum. Bana yaptığın gibi, onları da ölümden kurtar!” İşte o zamandan beri adaçayı, insanları iyileştirmek ve onlara yardım etmek için her yıl yeniden çiçekleniyor."

Ada çayı türleri listesi

A

Salvia abbottii Urb., 1922.
Salvia absconditiflora Greuter & Burdet, 1985.
Salvia abyssinica L.F., 1782.
Salvia abyssinica Hochst. ex Engl., 1891
Salvia abyssinica Jacq., 1781-86
Salvia abyssinica R.Br.
Salvia acaulis Vahl, 1804
Salvia acetabulosa L., 1767
Salvia acuminata Ruiz & Pav, 1798.
Salvia acuminata Vent., 1800.
Salvia acuminatissima Steud., 1841
Salvia acutata Brot.
Salvia acutifolia Ruiz & Pav., 1798.
Salvia adenoclada Briq., 1898.
Salvia adenophora Fernald, 1900.
Salvia adenostachya Juz., 1951
Salvia adglutinans Lag., 1816.
Salvia adiantifolia E.Peter, 1935.
Salvia adoxoides C.Y. Wu, 1977.
Salvia aegyptiaca L., 1753.
Salvia aequidens Botsch.
Salvia aequidistans Fernald, 1900.
Salvia aerea H. Lév.,1913.
Salvia aerea var. aerea.
Salvia aethiopis (Akdeniz ada çayı) L., 1753.
Salvia affinis Cham. & Schltdl., 1830.
Salvia affinis Leonard, 1927.
Salvia africana L., 1762
Salvia africana-caerulea L.
Salvia africana-lutea L.
Salvia agglutinans Roem. & Schult.
Salvia agnes Epling.
Salvia alamosana Rose, 1891.
Salvia alariformis L.O. Williams, 1972.
Salvia alata Epling, 1960.
Salvia alatipetiolata Sun, 1960.
Salvia albicans Fernald, 1901.
Salvia albicaulis Benth.
Salvia albicaulis var. dregeana (Bentham) Skan.
Salvia albiflora M. Martens & Galeotti, 1844.
Salvia albimaculata Hedge & Huber-Morath.
Salvia albo-caerulea Linden, 1857.
Salvia albopileata Epling, 1940.
Salvia albopilosa Epling.
Salvia alborosea Epling & Játiva, 1966.
Salvia alexandri Pobed.
Salvia alexeenkoi Pobed.
Salvia algeriensis Desf.
Salvia altimitrata Epling, 1938.
Salvia altissima Pohl.
Salvia alvajaca Oerst., 1854.
Salvia amara Jacq., 1798.
Salvia amarissima Ortega, 1797.
Salvia amasiaca Freyn & Bornm.
Salvia ambigens Briq.
Salvia amethystina Sm., 1790.
Salvia amethystina subsp. amethystina.
Salvia amethystina subsp. ampelophylla (Epling) J.R.I. Wood & Harley, 1989.
Salvia amissa Epling
Salvia ampelophylla Epling, 1935.
Salvia amplexicaulis Lam.
Salvia amplifrons Briq., 1896.
Salvia anaglypha Briq., 1898.
Salvia anastomosans Ramamoorthy, 1984.
Salvia ancistrocarpha Fernald, 1904.
Salvia andreji Pobed.
Salvia angulata Benth., 1835.
Salvia angustifolia Michx., 1803.
Salvia angustifolia Cav., 1797.
Salvia angustifolia var. angustifolia.
Salvia angustifolia var. glabra A. Gray.
Salvia anhweiensis Migo, 1939.
Salvia anomala Vaniot, 1904.
Salvia antennifera Briq.
Salvia apiana (Beyaz ada çayı) Jeps., 1908.
Salvia apiana var. compacta Munz.
Salvia appendiculata E. Peter, 1935.
Salvia aramiensis Rech. f., 1950.
Salvia arbuscula Fernald, 1910.
Salvia arduinervis Urb. & Ekman, 1926.
Salvia arenaria St.Hilaire.
Salvia arenaria var. sellowiana Benth.
Salvia areolata Epling, 1944.
Salvia argentea (Gümüşi ada çayı) L.
Salvia argutifolia Epling.
Salvia aridicola Briq.
Salvia arisanensis Hayata, 1919.
Salvia aristulata M. Martens & Galeotti, 1844.
Salvia arizonica (Arizona ada çayı) A. Gray
Salvia armeniaca (Bordz.) Grossh.
Salvia arthrocoma Fernald, 1907.
Salvia articulata Epling, 1936.
Salvia aspera M. Martens & Galeotti, 1844.
Salvia asperata Falc. ex Benth., 1848
Salvia asperifolia Benth.
Salvia aspidophylla Roem. & Schult., 1822.
Salvia assurgens Kunth, 1818.
Salvia atriplicifolia Fernald, 1900.
Salvia atrocalyx Epling, 1935.
Salvia atrocaulis Fernald, 1907.
Salvia atrocyanea Epling.
Salvia atropaenulata Epling, 1939.
Salvia atropatana Bge.
Salvia atropurpurea C.Y. Wu, 1977.
Salvia atrorubra C.Y. Wu, 1977.
Salvia aurea L., 1762.
Salvia aurita Schult., 1809.
Salvia aurita var. aurita L. f.
Salvia aurita var. galpinii (Skan) Hedge.
Salvia australis Epling, 1937.
Salvia austriaca (Avusturya ada çayı) Jacq.
Salvia austromelissodora Epling & Játiva, 1966.
Salvia avicularis Briq., 1896.
Salvia axillaris Moc. & Sessé, 1833.
Salvia axilliflora Epling.
Salvia ayavacensis Kunth, 1818.
Salvia ayayacensis Kunth.
Salvia azurea (Gökçe ada çayı) Lam., 1805.
Salvia azurea var. grandiflora Benth.

Salvia austriaca

Salvia apiana çiçeği

Salvia africana-lutea

B

Salvia baiamensis S.W.Su & Z.A.Shen
Salvia ballotiflora Benth.
Salvia barellieri Etlinger
Salvia bifidocalyx C.Y.Wu & Y.C.Huang
Salvia blepharophylla (Kirpik yapraklı ada çayı) Brandegee ex Epling
Salvia blogdettii Chapm.
Salvia bowleyana Dunn
Salvia brachyloma Stibal
Salvia brandegeei Munz
Salvia breviconnectivata Sun ex C.Y.Wu
Salvia brevilabra
Salvia broussonetii Benth.
Salvia buchananii Hedge
Salvia bulleyana Diels

Salvia buchananii

C

Salvia cacaliifolia (Mavi sarmaşık ada çayı) Benth.
Salvia caespitosa Benth.
Salvia campanulata Wall. ex Benth.
Salvia canariensis L.
Salvia candelabrum Boiss.
Salvia candidissima Vahl
Salvia carduacea Benth.
Salvia castanea Diels
Salvia cavaleriei Levl.
Salvia caymanensis Millsp. & Uline ex Millsp.
Salvia cedrosensis
Salvia chamaedryoides (Meksika mavi ada çayı) Cav.
Salvia chamelaeagnea (Afrika mavi ada çayı) Bergius
Salvia chapmanii Gray
Salvia chiapensis Fernald
Salvia chienii Stib.
Salvia chinensis Benth.
Salvia chionophylla Fernald
Salvia chunganensis C.Y.Wu & Y.C.Huang
Salvia clevelandii Greene
Salvia clusii
Salvia coahuilensis (Coahuila ada çayı) Fernald
Salvia coccinea (Kızıl ada çayı) Buchoz
Salvia columbariae Benth.
Salvia confertiflora Pohl
Salvia corrugata Vahl
Salvia coulteri (Coulter ada çayı) Fernald
Salvia cryptantha Montbr & Auch.
Salvia curticalyx Epling
Salvia cyclostegia L.
Salvia cyanescens Boiss. et Bal.
Salvia cynica Dunn

Salvia chiapensis

Salvia coccinea

Salvia dabieshanensis
Salvia darcyi
Salvia davidsonii Greenm.
Salvia dentata
Salvia deserta
Salvia desoleana Atzei & V. Picci
Salvia digitaloides
Salvia discolor
Salvia disermas
Salvia disjuncta
Salvia divinorum – Diviner's Sage, Pipiltzintzintli, Ska María Pastora, Sage of the Seers
Salvia dolichantha Whitehouse
Salvia dolomitica
Salvia dombeyi
Salvia dominica
Salvia dorisiana
Salvia dorrii – Tobacco Sage, Dorr's Sage, Mint Sage

Salvia desoleana

Salvia dorisiana

E

Salvia ecuadorensis
Salvia eigii
Salvia elegans – Pineapple sage
Salvia engelmannii Gray
Salvia eremostachya Jepson
Salvia evansiana

Salvia elegans

F

Salvia farinacea Benth. – Mealy Cup Sage
Salvia filicifolia
Salvia flava
Salvia flocculosa
Salvia forreri
Salvia forsskaolii
Salvia fragarioides
Yunan ada çayı (Salvia fruticosa)
Salvia fulgens
Salvia funerea – Death Valley Sage

Salvia farinacea

G

Salvia gesneriiflora Lindl. & Paxton
Salvia gilliesii
Salvia glutinosa Glutinous Sage, Sticky Sage, Jupiter's Sage
Salvia grandifolia
Salvia greatae Brandeg.
Salvia greggii – Autumn Sage
Salvia glechomifolia
Salvia guaranitica – Anise-scented Sage, Hummingbird sage

Salvia gesneriiflora

H

Salvia handelii
Salvia hayatae
Salvia henryi Gray
Salvia heterochroa
Salvia hians
Salvia hierosolymitana
Salvia himmelbaurii
Salvia hirtella
Salvia hispanica – Chia
Salvia holwayi
Salvia honania
Salvia humboltiana
Salvia hupehensis
Salvia hylocharis

I

Salvia indica
Salvia interrupta
Salvia involucrata
Salvia iodantha Fernald

Salvia iodantha

J

Salvia japonica
Salvia judaica
Salvia jurisicii

K

Salvia karwinskii (Karwinski ada çayı) Benth.
Salvia kiangsiensis C. Y. Wu
Salvia kiaometiensis H.Lév.
Salvia kopetdaghensis Kudr.
Salvia koyamae Makino

Salvia karwinskii

L

Salvia lanceolata Lam.
Salvia lanigera Poir.
Salvia lankongensis
Salvia lavandulifoliaVahl
Salvia lemmonii Gray
Salvia leptophylla Benth.
Salvia leucantha Cav. – Meksika Çalı Adaçayı
Salvia leucocephala
Salvia leucophylla – Mor Adaçayı
Salvia liguliloba
Salvia littae Visiani
Salvia lobbii
Salvia longispicata‎ Martius & Galleoti
Salvia longistyla
Salvia loxensis
Salvia lycioides Gray
Salvia lyrata – Lir Yapraklı Adaçayı

Salvia lanceolata

M

Salvia madrensis Seem.
Salvia mairei
Salvia maximowicziana
Salvia meiliensis
Salvia mekongensis
Salvia mellifera – Kara Adaçayı
Salvia melissodora Lag.
Salvia merjamie Forssk.
Salvia micrantha Vahl
Salvia mexicana L.
Salvia microphylla Benth. – Bebek Adaçyı
Salvia miltiorrhiza – Çin Adaçyı, Kırmızı Adaçayı, dǎnshēn
Salvia miniata
Salvia misella Kunth
Salvia mohavensis – Mojave Sage
Salvia moorcroftiana Wall. ex Benth.
Salvia multicaulis
Salvia muelleri Epling
Salvia muirii L. Bol.
Salvia munzii Epling

Salvia madrensis

N

Salvia namaensis Schinz
Salvia nanchuanensis
Salvia napifolia Jacq.
Salvia nemorosa L.
Salvia nilotica
Salvia nipponica
Salvia nubicola Wall. ex Sweet
Salvia nutans L.

Salvia nemorosa

O

Salvia occidentalis Sw.
Salvia officinalis L.
Salvia omeiana
Salvia oppositiflora Ruiz & Pav.

P

Salvia pachyphylla Epling
Salvia palaestina Benth.
Salvia paohsingensis
Salvia paramiltiorrhiza
Salvia parryi Gray
Salvia patens Cav.
Salvia pauciflora
Salvia pentstemonoides Kunth & Bouché
Salvia peregrina
Salvia piasezkii
Salvia pinguifolia Woot. & Standl.
Salvia plebeia
Salvia plectranthoides
Salvia pogonochila
Salvia polystachya Ortega
Salvia potaninii
Salvia potus Epling
Salvia pratensis – Çayır Adaçayı
Salvia prattii
Salvia prionitis
Salvia prunelloides Kunth
Salvia przewalskii Maxim.
Salvia pseudomisella
Salvia pulchella
Salvia purpurea Cav.

Salvia patens

Q

Salvia qimenensis
Salvia quitensis

R

Salvia recognita Fisch. & Meyer
Salvia recurva Benth.
Salvia reflexa Hornem.
Salvia regla Cav.
Salvia repens Benth.
Salvia reptans Jacq.
Salvia ringens Sibth. & Sm.
Salvia riparia Kunth
Salvia roborowskii Maxim.
Salvia roemeriana Scheele
Salvia rubescens Kunth
Salvia rypara Briq.

S

Salvia sagittata Ruiz & Pav.
Salvia scabra L.
Salvia scapiformis
Salvia schizocalyx
Salvia schizochila
Salvia sclarea L. (Misk ada çayı)
Salvia scutellarioides Kunth
Salvia semiatrata Zucc.
Salvia serotina L.
Salvia serpyllifolia Fernald
Salvia sessei Benth.
Salvia shannoni Donn.Sm.
Salvia sikkimensis
Salvia sinica
Salvia sinaloensis
Salvia smithii
Salvia somalensis Vatke
Salvia sonchifolia
Salvia sonomensis
Salvia spathacea
Salvia splendens Benth. (Ateş çiçeği)
Salvia sprucei
Salvia staminea Montbr. & Aucher ex Benth.
Salvia stenophylla Burch. ex Benth.
Salvia subincisa Benth.
Salvia subpalmatinervis
Salvia substolonifera
Salvia summa A. Nels.

Salvia splendens (Ateş çiçeği)

T

Salvia taraxacifolia Coss. & Bal. ex Hook.
Salvia texana Torr.
Salvia thermarum van Jaarsv.
Salvia thomasiana Urban
Salvia thymoides Benth.
Salvia tiliifolia Vahl
Salvia tingitana Etl.
Salvia trachyphylla
Salvia transsylvanica Schur
Salvia tricuspis
Salvia trijuga
Salvia tubiflora Sm.

U

Salvia uliginosa Benth.
Salvia umbratica
Salvia unguella
Salvia urica Epling
Salvia urticifolia L.

Salvia urica

V

Salvia vanhouttei
Salvia vaseyi Parish
Salvia vasta
Salvia veneris
Salvia verbenaca L. – Wild Clary, Wild Sage
Salvia verticillata
Salvia villosa Fernald
Salvia vinacea Woot. & Standl.
Salvia viridis – Annual Clary>
Salvia viscosa Jacq.

Salvia verbenaca

W

Salvia wagneriana Pol.
Salvia wardii
Salvia weihaiensis

Y

Salvia yunnanensis
Salvia yosgadensis

ada çayı ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?

1. isim, bitki bilimi Ballıbabagillerden, yurdumuzda çok yetişen tüylü ve beyazımtırak yaprakları olan güzel kokulu bir bitki, dağ çayı (Salvia officinalis).

2. isim Bu bitkiden yapılan sıcak içecek:

"Bize iki ada çayı yap." - Sait Faik Abasıyanık

Biyoloji Terimleri Sözlüğü - 1998

İngilizce: sage, Fransızca: sauge, Almanca: Salbei, Latin: Salvia

Ballıbabagiller (Labiatae) familyasına ait çok yıllık, otsu, yarı çalımsı, beyaz, mor ya da kırmızı çiçekli bitkilere verilen genel ad.