Şah (Eski Farsça: Khşayath) ya da Şehinşah, Fars,Afgan ve diğer irani halkların hükümdarlarının kullandığı bir unvan. Kral anlamına gelmektedir. Zamanla İslam aleminde hükümdar anlamında yaygın olarak kullanılagelmiştir.
Hükümdarlar hükümdarı anlamına gelen şehinşah unvanı, Perslerin krallar kralı saydığı II. Kyros'un (Büyük) anısına 20. yüzyılda Pehlevi hanedanı tarafından kullanılmıştır. Gene Şahtan türetilen Farsça padişah unvanı da koruyucu, ulu hükümdar anlamını taşır. Şah unvanı, 1973'te monarşinin yıkılmasına değin Afganistan'da, ayrıca Orta ve Güney Asya'daki başka ülkelerde birçok hükümdar ya da prens tarafından kullanılmıştır. Soyla gelen valiler de bazen kendi adlarına şah sıfatını eklemişlerdir.
{tocify} $title={İçindekiler}
İslam'da şah kavramı
Öte yandan bazı İslam tarikatları Ali'yi şah sanıyla anarlar. Ali'nin mezarı Necef'te olduğu için Necef sultanı anlamında Şah-ı Necef, yiğitler sultanı anlamında Şah-ı Merdan ve daha yaygın olarak da velilik sultanı anlamında Şah-ı Velayet sanları kullanılır.
Şah kelimesi Yunus Emre'nin demelerinde de vardır. Safevi Şah'ları ile bağdaştırmak yanlış bir düşüncedir. Şah kelimesi yaradan manasında da kullanılabilmektedir. Gerçek anlamı budur. Sünni Osmanlı düşüncesinde Safevi'ler ile bağdaştırmak için kullanılmıştır.
Alevi-Bektaşi edebiyatında şah sözcüğü zaman zaman hem Ali'yi, hem de ilk Safevi ŞahenŞah'ı Şah İsmail çağrıştıracak biçimde kullanılmıştır.
Hindularda Şah
Raj, Raja gibi bilinen Hint hükümdarlarından sonra belirli bazı yöneticilerde ismen hoş ve komşu ülkelerinin sıklıkla kullanması sebebiyle; "şah" unvanınıda benimsemiştir.
Örneğin; Shah Devdan
Satrançta şah
Satrançtaki en önemli taş şah olarak anılır. Batılı dillerde bunun yerine kral kullanılır. Satranç oyunu Hindistan'da ortaya çıkmış olmasına rağmen satranca dair bilinen en eski belgeler 5. yy. Pers belgeleridir.
Ayrıca Oğuz Türklerinde de satrancı atası olduğu iddia edilen bir oyun oynandığı bilinmektedir. Oyun günümüzde Anadolu'da da oynanmaktadır.
şah ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
şah (I)
(şa:hı), Farsça şāh
1. isim, tarih İran veya Afgan hükümdarı.
2. isim Satranç oyununda her yönde tek hane gidebilen en önemli taş:
"Sonra şahını bir hane geri aldı." - Sait Faik Abasıyanık
3. isim Alevilik, Bektaşilikte pir.
4. sıfat Benzerlerine oranla en üstün, en güzel, en iyi.
şah (II)
isim
Atın, ön ayaklarını yerden keserek arka ayakları üstünde ayakta durması.
Kelime Kökeni
Farsça şāh veya şah شاه/شه "kral, hükümdar" sözcüğünden alıntıdır. Farsça sözcük Eski Farsça aynı anlama gelen χşāyath- sözcüğünden evrilmiştir. Bu sözcük Avesta (Zend) dilinde χşi- veya χşāya- "muktedir olmak, gücü yetmek" fiili ile eş kökenlidir.
Tarihte En Eski Kaynak
şah "hükümdar, özellikle İran hükümdarı" [ Atebet-ül Hakayık (1300 yılından önce) ]
şaheser [ Mehmet Bahaettin, Yeni Türkçe Lugat (1924) ]