külhan kelimesi ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
isim, Farsça kulḫan
Hamamları ısıtan, hamamın altında bulunan kapalı ve geniş ocak; cehennemlik:
"Evin bir ucunda bir fırın, öbür ucunda bir külhan vardı." - Yakup Kadri Karaosmanoğlu
Güzel Sanatlar Terimleri Sözlüğü - 1968
Fransızca: chaufferie, Almanca: Heizraum, Heizofen
(Mimarlık) Hamamların içini ve sularını ısıtmak için bodrumda ateş yakılan bölüm. a. bk. cehennemlik, ılıklık.
Kelime Kökeni
Farsça gulχān گلخان "hamam ocağı" sözcüğünden alıntıdır. Farsça sözcük Farsça gul گل "ateş" ve Farsça χān خان "yer, mekân" sözcüklerinin bileşiğidir.
Tarihte En Eski Kaynak
gülχān [ Aşık Paşa, Garib-name (1330) ]
gulχānī "hamam ocağında barınan kimse, serseri, hercai" [ Ahmet Vefik Paşa, Lugat-ı Osmani (1876) ]
külhani "külhanbeyi, kendine özgü giyiniş ve konuşma tarzları olan haylaz delikanlı takımından kimse" [ c (1930) : Fazlı Necip Bey (Külhanî Edipler) isminde bir tarihî roman neşretmiştir ]
Külhan hamamların altında bulunan ayrı bir bölmedir. Bu bölmede hamamı ısıtmak için büyükçe bir kazan vardır. Bu kazanın yanmasını sağlamak külhancının görevidir. Külhanın hamama açılan pencereleri vardır. Bunlara cehennemlik adı verilir. Cumhuriyet öncesi devirlerde hamam külhanlarında ana babası olmayan kimsesiz çocuklar yaşarlardı. Zaman içinde külhanlarda lonca benzeri kendine has kuralları ve ritüelleri olan bir yapılanma gelişmiştir. Bunun kökeni iyi bilinmemekle beraber İstanbul'un fethine kadar uzandığı söylenmektedir. Bu tür külhan yapılanması olan hamamlardan Gedikpaşa Hamamı öne çıkmaktadır. Bu konuda yapılmış ciddi bir araştırma yoktur. Ancak çeşitli eserlerde bu konudan anekdotal olarak bahsedilmektedir. Bu eserlerden en bilineni Ebuzziya Tevfik tarafından yazılan Yeni Osmanlılar isimli eserdir. Bu eserde Külhanbeyi Sami isimli bölümde bu konuda geniş bilgi vardır. Kayda değer diğer bir eser ise Reşat Ekrem Koçu'nun Patrona Halil isimli eseridir. Koçu'nun bahsettiği konu ile ilgili en eski belge 18. yüzyılın ilk yarısına ait olan bir kadı sicilidir. Ancak Koçu, bu sayfanın sadece kopyasının elinde olduğunu söylemektedir. Bu sicilde bir hamamdaki çalışanlar sayılırken orada barınan külhanbeylerden de bahsedilmektedir. Konu ile ilgili diğer bir eser ise Refi Cevad Ulunay'ın Sayılı Fırtınalar adlı eseridir.
YanıtlaSil