Devrik cümleler, öğeleri bir dilin yaygın kullanım kurallarına göre sıralanmamış cümlelerdir. Türkçede devrik cümleler, yüklemi cümle sonunda olmayan cümlelerdir. Devrik cümleler edebî sanat yapmak için, yüklemi vurgulamak için veya pratik amaçlarla kullanılırlar. Hatalı veya bozuk cümleler değillerdir. Devrik olmayan (yüklemi sonda olan) cümlelere kurallı cümle denir. Aşağıdaki devrik cümle örneklerinde yüklemlerin altı çizilidir:
- Çıkar ağzından şu baklayı artık.
- Babam söyledi bugün geleceğinizi.
Edebî dilde devrik cümlelere sıkça başvurulur:
Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak
Ve bir zaman bakacaksın semâya ağlayarak - Ahmet Haşim
Vurgu
Türkçede yüklem çoğunlukla cümle sonunda bulunur. Özne, tümleç gibi diğer öğeler ise vurguya bağlı olarak sıralanır. Genellikle cümlede en fazla vurgulanmak isteyen öğe yükleme en yakın olandır. Aşağıdaki kurallı cümlelerde vurgulanmak istenen öğeler büyük harfle, yüklemler ise kalın harfle yazılmıştır:
- Bu raporu BEN hazırladım.
- Ben ŞU RAPORU hazırladım.
- Yarın hep birlikte ANKARA'YA gideceğiz.
- Ankara'ya HEP BİRLİKTE gideceğiz.
- BURAYA gel.
- GEL buraya.
Gizli özne
Türkçede gizli özne yaygın olarak kullanılır. Gizli özneler hem kurallı cümlelerde hem de devrik cümlelerde bulunabilir:
- Yarın görüşürüz. ("biz" gizli özne, kurallı cümle)
- İzliyor musun televizyondaki programı? ("sen" gizli özne, devrik cümle)
Bir cümlede belirtisiz nesne özneden, her zaman yüklemin önünde yer almasıyla ve yüklemin aldığı kişi ekiyle ayırt edilir. Örneğin: "Kalem aldım." cümlesinde kalem belirtisiz nesnedir. Yüklemin almış olduğu -m kişi ekinden anladığımız üzere cümlenin görünmeyen öznesi "ben"dir. Yüklemin üçüncü şahısla çekimlendiği cümlelerdeyse anlatım bozukluğu olmasını engellemek için gerçek özne kullanılması gerekebilir.
Eksiltili cümle
Devrik cümleler, eksiltili cümleler ile karıştırılmamalıdır. Türkçede eksiltili cümle, yüklemi "olmayan" cümledir. Bu tür cümlelerde metnin veya konuşmanın geneline bakarak yüklemin ne olduğu tahmin edilir:
- Nereye gidiyorsun?
- Okula. (Eksiltili cümle, "gidiyorum" yüklemi düşmüş.)
Anlatım bozukluğu
Zaman zaman devrik cümle kavramı -hatalı olarak- anlatım bozukluğu ile eş anlamlı olarak kullanılır. Anlatım bozuklukları yanlış sözcük seçimi, yapım ve çekim eklerini yerinde kullanmama gibi dilbilgisi hataları sonucu ortaya çıkar:
- Sabahtan itibaren yağmur yağıyor. ("İtibaren" yerine "beri" kullanılmalı.)
devrik cümle ne demek? TDK anlamı ve açıklaması
isim, dil bilgisi
Yüklemi sonda olmayan cümle; devrik tümce.
Gramer Terimleri Sözlüğü - 2003
Türkçe: cümle-i ma’kûse, İngilizce: anacoluthon, Fransızca: anacoluthe, phrase inverse, Almanca: Anakoluth, Satzbruch
Anlamı güçlendirmek veya güzelleştirmek için Türkçenin normal söz dizimine aykırı olarak yüklemi öteki cümle ögelerinden daha önce gelen cümle: Ne mutlu Türküm diyene. Gelmiyor işte bütün ısrarlarıma rağmen: Gönderecek yarın istediğimiz kitapları. Alıver şu işi üzerine. Neden bekliyoruz burada? Nasıl anlaşabiliriz bu konuda? Kendine güven duygusudur başarmanın ilk şartı. Al birini vur birine. Besle kargayı oysun gözünü. vb.
Türk Dünyası Gramer Terimleri Kılavuzu - 1997
Azerbaycan Türkçesi: cümlädä sözlärin yer däyişmäsi ~ inversiya; Türkmen Türkçesi: dogn dääl sözlem; Gagauz Türkçesi: ters cümlä;Özbek Türkçesi: inversiyali gap; Uygur Türkçesi: tätür cümlä; Tatar Türkçesi: kire tärtiple cömlä ~ inversiyäle cömlä; Başkurt Türkçesi: inversiyalı höyläm; Kmk:inversiyalı cumla; Krç.-Malk.: inversiyalı aytım; Nogay Türkçesi: inversiyalı yıyma;Kazak Türkçesi: inversiyalı söylem; Kırgız Türkçesi: orun tartibi almaşılgan süylöm ~ inversiyaluusüylöm; Alt:: inversiyalu ermek ~ ermekte söstördiň turar aayı solınganı;Hakas Türkçesi: inversiyalıg predlojeniye; Tuva Türkçesi: inversiyalıg tomak; Şor Türkçesi: *inversiyalıgeerbek; Rusça: invertirovannoye predlojeniye