Mısır (Zea mays), genellikle çok nemli iklim bölgelerinde yetiştirilebilen bir tarım bitkisi. Meksika ve Orta Amerika kökenlidir.
Mısırda lisin ve triptofan proteinin biyolojik değeri de aminoasitlerin limite edici etkisi altındadır. Tanesindeki ham yağ yulaftan sonra en yüksek değer veren besin maddesidir. Sınıflandırma koçan sekli, tane şekli, tane iriliği, sıralar arası açıklık, koçan ucundaki boşluk ve somak rengine bakılarak yapılır.
Biyolojik sınıflandırması
- Âlem: Plantae (Bitkiler)
- Klad: Angiosperms (Kapalı tohumlular)
- Klad: Monocots (Bir çenekliler)
- Takım: Poales
- Familya: Poaceae (Buğdaygiller)
- Alt familya: Panicoideae
- Oymak: Andropogoneae
- Cins: Zea
- Tür: Z. mays
- İkili adlandırma: Zea mays
 |
| Zea mays "fraise" |
Etimoloji
1600 yıllarında Suriye yoluyla Mısır'dan İstanbul'a "Mısır buğdayı" ya da "Mısır darısı" adıyla gelmiştir. Zaman içinde de kısaltılarak (dil biliminde ellipse adı verilen olay) mısır adını almıştır. Ayrıca Anadolu'da mısır en çok Doğu Karadeniz bölgesinde ekildiğinden ve Karadeniz bölgesine mısırı Laz denizciler yaydığından dolayı mısıra "Laz otu" ya da kısaca "lazut/lazot" da deniyordu. Bununla beraber günümüzde bu tabir kullanılmamaktadır. Mısır, Avrupa'ya Osmanlı'dan yayıldığı için birçok Avrupa dilinde mısır "Türk buğdayı" olarak isimlendirilmişti. Orta Asya Türkleri ise mısıra benzeyen bir bitkiyi cugan adıyla tanımlıyordu.
 |
| Zea mays "Oaxacan Green" |
Kökeni
Mısırın kökeni bilim insanları tarafından uzun zamandır tartışılan bir konudur. İsviçreli botanikçi Augustin Pyramus de Candolle bu konu üzerinde ayrıntılı çalışma yapan ilk bilim insanlarından biridir. Candeolle tarafından ortaya atılan, mısırın Amerika kökenli olması fikri bilim insanları tarafından kabul edilmiştir ve Edward Enfield'in 1866'da yayınlanmış olan Indian Corn: Its Value, Culture, and Uses kitabında mısırın kökeninin kesinleştiği ele alınmıştır. Yine de 20. yüzyıl boyunca tartışmalar devam etmiştir.
Çin'de bulunan bir mısır çeşidinde daha önce bilinmeyen bir endosperm türü keşfedilmesinin ardından Guy N. Collins, mısırın Kristof Kolomb'dan önce, Asya'da bilinen bir bitki olmuş olabileceği öne sürülmüştür. Assam mısırları üzerine C.R Anderson ve Edgar Stonor tarafından 1949 yılında benzer bir çalışma yapılmıştır.
Bazı bilim insanları, Asya ve Amerika arasında kültürel benzerlikler olduğunu ve bu benzerliklerin Kristof Kolomb'dan önce ortak bir merkezden yayıldığına ("difüzyon") inanıyorlardı. Bunların arasında, G. Carter, Thor Heyerdahl ve Carl Sauer, Stonor ve Anderson tezini kabul etmiş ancak Elmer Drew Merrill yayılım kuramları için yeterli kanıt olmadığını ortaya atmıştır. Merrill'a göre 15. yüzyıldan beri işleyen ticaret yolundan bitkiler Asya'ya ulaşmış olabilir. Üstelikle Ping-Ti Ho'un tarihi Çin kaynakları üzerinde yaptığı önemli çalışması mısırın 16. yüzyıldan önce Çin'de bulunmadığını ispatlamıştır.
 |
| Zea mays "Ottofile giallo Tortonese” |
Alt türleri
- Taş mısır (Zea mays indurata)
- Atdişi mısır (Zea mays indentata)
- Cin mısır (Zea mays everta)
- Tatlı mısır (Zea mays saccharata)
- Unlu mısır (Zea mays amylaceae)
- Mumlu mısır (Zea mays ceratina)
- Kavuzlu mısır (Zea mays tunicata)
- Çizgili mısır (Zea mays japonica)
- Süt mısır (Zea mays tunicata)
mısır ne demek? TDK anlamı ve açıklaması
Arapça miṣr
1. isim, bitki bilimi Buğdaygillerden, gövdesi boğumlu ve kalın, yaprakları şerit biçiminde, erkek çiçekleri tepede salkım durumunda, dişi çiçekleri yaprakla gövde arasında koçan biçiminde olan bir kültür bitkisi; darı, kokoroz, lazut (Zea mays).
2. isim Bu bitkinin koçan üzerindeki taneli ürünü.
Orta Öğretim Terimleri Kılavuzu - 1963
Fransızca: mais, Diğer: Yun. Zea mais
(botanik)
Biyoloji Terimleri Sözlüğü - 1998
İngilizce: Indian corn, maize, Turkey wheat, Fransızca: maïs, blé de Turquie, Almanca: echter Mais, Türkisches korn, Latin: Zea mays
Buğdaygiller (Poaceae, Gramineae) familyasından, erkek ve dişi çiçekleri aynı bitkinin farklı yerlerinde bulunan, özellikle Karadeniz Bölgesi'nde tohumları için kültürü yapılan, tohumları hem yaş, hem de kuru olarak yenen, tek yıllık, otsu bitki.
Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü -
Latin: Zea mays
Buğdaygiller familyasından, erkek ve dişi çiçekleri aynı bitkinin farklı yerlerinde bulunan, enerji bakımından zengin, selüloz oranı düşük, lizin bakımından fakir, tek yıllık otsu bitki.
Kelime Kökeni
Mısır "ülke adı" özel adından türetilmiştir. Bu sözcük Arapça miṣr مصر "1. büyük şehir, metropol, başkent, 2. Kahire kenti" sözcüğünden türetilmiştir.
Tarihte En Eski Kaynak
Mısır buğdayı "Amerika kökenli bir tahıl, zea mais" [ Meninski, Thesaurus (1680) ]