Epistemolojik kargaşacılık veya epistemolojik anarşizm, Avusturyalı bilim filozofu Paul Feyerabend tarafından geliştirilen ve bilimin ilerlemesini veya bilginin büyümesini yöneten hiçbir yararlı ve istisnasız metodolojik kural olmadığını savunan bir epistemolojik teoridir. Bilimin sabit, evrensel kurallarla işleyişi fikrinin gerçekçi olmadığını, zararlı olduğunu ve bilimin kendisine zarar verdiğini savunur.
{tocify} $title={İçindekiler}
Gerekçe
Teori, bilimsel ilerleme paradigmasının uygulamalarıyla tutarlı, tanımlanabilir sabit bir bilimsel yöntemin olmadığı gözlemine dayanır. Bu, bilimsel devrimin kahramanlarını ampirik araştırmaya dayanan titiz araştırmacılar olarak temsil etme eğiliminde olan rasyonalist ve ampirist tarihyazımının radikal bir eleştirisidir; oysa Feyerabend, Galileo'nun, örneğin, kendi öğretisini desteklemek için retorik, propaganda ve epistemolojik hilelere dayandığına karşı çıktı. Günmerkezlilik ve estetik kriterlerin, kişisel kaprislerin ve sosyal faktörlerin baskın tarih yazımlarının izin verdiğinden çok daha yaygın olduğunu belirtir.
 |
| Paul Karl Feyerabend (1924-1994), epistemolojik anarşizmin yaratıcısı |
Aristotelesçi veya Newton fiziği tarafından ortaya konan ve evrenin nesnel modellerinin duruşunu üstlenenler gibi bilimsel yasaların, evrenin tamamını tanımlamada yetersiz kaldığı görülmüştür. Evrensel modellerin Aristotelesçi fiziğinden Newton fiziğinden Einstein'ın görelilik kuramına hareketi, önceki her kuramın tümüyle evrensel bir gerçeklik modeli olarak çürütüldüğü yer, epistemolojik kargaşacılık için bilimsel kuramların gerçekte olduğu gibi gerçeğe karşılık gelmediğini gösterir; kısmen kültürel tezahürler ve dolayısıyla nesnel değildir. Feyerabend, Imre Lakatos ile birlikte, bilimi nesnel zeminlerde sahte bilimden ayırmanın sınır çizme sorununun çözülemez olduğunu ve bu nedenle sabit, evrensel kurallara göre yürütülen bilim kavramı için ölümcül olduğunu iddia etti.
Feyerabend, bilimin başarısının sadece kendi yöntemleriyle değil, aynı zamanda bilim dışı kaynaklardan bilgi almış olmasından kaynaklandığını da belirtmektedir. Buna karşılık, bilimin dışında hiçbir bilgi olmadığı fikri, yalnızca bilimsel kurumların rahatlığı için tarihi çarpıtan dogmatikler tarafından öne sürülen "uygun bir peri masalı" olduğunu iddia eder. Örneğin, Copernicus, dünya görüşü daha önce mistik ve irrasyonel olduğu için reddedilen Pisagor'dan büyük ölçüde etkilenmiştir. Hermetik yazılar, Newton'un yanı sıra Copernicus'un eserlerinde de önemli bir rol oynamıştır. İngiltere ve Güney Pasifik'teki taş gözlemevlerinde ölçülen, Taş Devri'ne kadar uzanan oldukça doğru astronomik bilgiler bulunur. Mahsul rotasyonu, hibrit bitkiler, kimyasal buluşlar ve piramitlerinki gibi henüz anlaşılmayan mimari başarılar gibi modern öncesi icatlar, bilimin bilgiye ulaşmanın tek yolu olduğu fikrini tehdit eden örneklerdir.
Feyerabend ayrıca bilimi, kendi felsefî ilkeleri için, özellikle de "Hukukun Tekdüzeliği" ve "Zaman ve mekan boyunca Sürecin Tekdüzeliği" kavramları için kanıta sahip olmadığı için eleştirdi. Feyerabend, "Fiziksel dünyanın birleşik bir teorisinin basitçe var olmadığını anlamalıyız," dedi; "Kısıtlı bölgelerde işleyen teorilerimiz var, onları tek bir formülde yoğunlaştırmak için tamamen biçimsel kalan girişimlerimiz var, (tüm kimyanın fiziğe indirgenebileceği iddiası gibi) birçok temelsiz iddiamız var. Uyumsuz fenomenler. birçok bilim insanının gerçekten temel bilim olarak kabul ettiği fizikte, şimdi en az üç farklı bakış açısına sahibiz."
Diğer savunucular
Amerikalı yazar, filozof ve bitki bilimci Terence McKenna, Feyerabend ve Thomas Kuhn gibi filozofların hayranları arasındaydı.
Feyerabend'in bir arkadaşı olan Ian Hacking, aralarında mektuplaşıyor ve karşılıklı olarak birbirlerinden alıntı yapıyorlardı. Against Method (Yönteme Karşı) kitabının son baskısının giriş bölümünü yazmış ve övgülerde bulunmuştur. Fransız filozof Jean Largeault bu eser için "Bu bir kitaptan fazlası, bir olaydır" demiştir.
Imre Lakatos, Feyerabend'in de bir arkadaşıydı. İkili birbirlerine, Yöntem İçin ve Yönteme Karşı adlı bir kitapta yayınlanacak olan bilim felsefesi üzerine mektuplar yazdılar, ancak Lakatos'un ölümü bu diyalog kitabını üretme planlarını sona erdirdi. Lakatos kendisini hiçbir zaman kamuoyu önünde böyle etiketlemese de Feyerabend onun bir epistemolojik anarşist olduğunu iddia etti. Feyerabend'in kendi felsefesine ve derslerinde verdiği bilgilere dayalı bir kitap yazmasını öneren ve teşvik eden kişi Lakatos'tur ve bu onun Yönteme Karşı adlı çığır açan eserine önayak olmuştur.
Rus matematikçi Mişa Verbitski, entelektüel gelenekler üzerine Feyerabend'in görüşlerinin bir destekçisi olduğunu kabul etmiştir.