Kuşburnu (Rosa canina) Avrupa, kuzeybatı Afrika ve Batı Asya'da yetişen bir tür bitki. İçi tüylüdür ve çok sayıda tohumu vardır. Sonbaharda olgunlaşır. C vitamini açısından dünyanın en zengin meyvesidir. Limondan 60 kat daha fazla C vitamini içerir. Taze olarak tüketildiği gibi kurutularak da kullanılır. Çayı ve marmelatı yapılır. Yabangülü, itburnu, itgülü, gülelması, yiric gibi adlarla da bilinir. İnsanların geçimini sağlamak için kullandıkları bir ticaret metasıdır.
{tocify} $title={İçindekiler}
Bilimsel sınıflandırması
- Âlem: Plantae (Bitkiler)
- Bölüm: Tracheophyta (Damarlı bitkiler)
- Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler)
- Takım: Rosales (Güller)
- Familya: Rosaceae (Gülgiller)
- Oymak: Roseae
- Cins: Rosa (Gül)
- Tür: R. canina
- İkili adlandırma: Rosa canina
 |
| Otto Wilhelm Thomé tarafından çeşitli büyüme aşamalarını gösteren botanik resim |
Eş anlamlıları
Avrupa genelinde bir transektten elde edilen yabani gül örneklerinin büyütülmüş parça uzunluğu polimorfizmi kullanılarak yapılan DNA analizinden ("Caninae" bölümünden 900 örnek ve diğer bölümlerden 200 örnek), aşağıda belirtilen türlerin tek Rosa canina türünün parçası olarak kabul edilir ve bu nedenle R. canina:
- R. balsamica Besser
- R. caesia Sm.
- R. corymbifera Borkh.
- R. dumalis Bechst.
- R. montana Chaix
- R. stylosa Desv.
- R. subcanina (Christ) Vuk.
- R. subcollina (Christ) Vuk.
- R. × irregularis Déségl. & Guillon
 |
| Kuşburnu çiçeği |
Yetiştirilmesi ve kullanımı
Köpek güllerinden elde edilen kuşburnunun eti (kabukları) yüksek düzeyde antioksidanlar, özellikle polifenoller ve askorbik asit, ayrıca karotenoidler ve B ve E vitaminleri içerir. Kuşburnu, doğal şekerler, organik asitler, çoklu doymamış yağ asitleri, fenolikler ve uçucu yağ ile birlikte yüksek miktarda karotenoid ve askorbik asit içerir bu da onu tüketim için mükemmel yapar. Kuşburnu esansiyel yağı esas olarak alkoller, monoterpenler ve seskiterpenlerden oluşur.
Meyve, yüksek seviyedeki C vitamini ile bilinir ve şurup, çay ve marmelat yapımında kullanılır. Özellikle kıtlık koşullarında veya savaş sırasında, meyvesinden (genellikle kuşburnu şurubu olarak) C vitamini üretimi için doğada yetiştirilmiş veya teşvik edilmiştir. Türler ayrıca diğer ılıman enlemlere de tanıtıldı. Amerika Birleşik Devletleri'nde İkinci Dünya Savaşı sırasında, "Rosa canina" victory garden 'lerine (Türkçe: zafer bahçesi) dikildi ve yol kenarları da dahil olmak üzere ülke genelinde ve kıyı boyunca ıslak, kıyı şeridindeki kumlu alanlarda yetişmeye devam eder.
Bolca büyüdüğü Bulgaristan'da kuşburnu çayın yanı sıra tatlı bir şarap yapmak için kullanılır. Kuşburnu Slovenya'da üretilen bir meşrubat olan Cockta'da aroma verici olarak kullanılır.
Bu bitkinin formları, ekili güllerin aşılama sında veya tomurcuklanması için stok olarak kullanılır. Yabani bitki, arazi ıslahında ve özel peyzaj düzenlemelerinde toprağı stabilize etmek için kullanılır.
Kültivasyonda çok azı yaygın olmakla birlikte, çok sayıda kültür olarak adlandırılmıştır. Rosa canina 'Assisiensis' çeşidi, dikensiz tek köpek gülüdür.
Çiçeği, Romanya'nın ulusal sembollerinden biridir.
 |
| Kuşburnu çalısı |
Mutfakta kullanımı
Meyve, turta, güveç ve şarap yapımında kullanılır. Çiçekleri şurup yapılabilir, veya salatalarda yenebilir veya sirke, bal ve brendi ile şekerlenebilir veya konserve edilebilir.
 |
| Kuşburnu meyvesi |
Canina meiosis
Rosa cinsinin Canina bölümü olan köpek gülleri (çoğunlukla Kuzey ve Orta Avrupa'da görülen 20-30 tür ve alttür) alışılmadık bir meiosis, poliploidide bile (örneğin tetraploidlerde veya hekzaploidlerde) ortaya çıkabilmesine rağmen bazen "kalıcı garip poliploidi" "olarak adlandırılır. Ploidi seviyesinden bağımsız olarak diğer kromozomları tek değerlikli olarak bırakıp yalnızca yedi iki değerlikli oluşur. Tek değerlikli olanlar yumurta hücrelerine dahil edilir ancak polene dahil değildir. Diğer bazı organizmalarda da benzer süreçler meydana gelir. Köpek gülleri en yaygın olarak pentaploiddir, yani ' 'Rosa' ' cinsi için yedi kromozomun temel sayısının beş katıdır ancak tetraploid veya hexaploid de olabilir.
 |
| Bir köpek gülü üzerinde Rose bedeguar gall |
Botanik Bilgi
Gülgiller familyasından 1-3,5 m. kadar boylanabilen, gövdesi ve dalları dikenli olan bir ağaççıktır. Kenarları dişli oval biçimli 5-7 yaprakcıktan oluşan yaprakları ilkbahardan başlayıp yaz boyunca açan, açık ya da koyu pembe, bazen beyaz renkli küçük ve yalın kat, güzel kokulu çiçekleri vardır. Bu çiçeklerin tabanı olgunlaşınca taç yaprakları dökülür ve “kuşburnu” denilen, 1,5–2 cm. uzunlukta parlak kırmızı meyvelere dönüşür. Gerçekte yabani gül bitkisinin meyvesi kuşburnunun içindeki beyaz renkli tüylü çekirdeklerdir.
Türk diyalektlerindeki adları
Tuva Türkleri tarafından ıtkadı yani it-yemişi adı verilmektedir.
Güney Azerbaycan'da "it burnu" denilir.
Tokat yöresinde "gül burnu" olarak bilinir.
Fotoğrafları
 |
| Kuşburnu meyveleri |
 |
| Kuşburnu meyvesi |
 |
| Kuşburnu çalıları |
kuşburnu kelimesi ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
(ku'şburnu)
1. isim, bitki bilimi Çalılık ve ormanlık alanlarda yetişen, soluk pembe renkte çiçekler açan bir ağaç, yaban gülü ağacı (Rosa canina):
"Kuşburnuyu budarlar / Işkın sürmesin diye" - Halk türküsü
2. isim, bitki bilimi Bu ağacın parlak kırmızı renkli, içi tüylü ve çekirdekli meyvesi.
3. isim Bu meyveden yapılan içecek.
Biyoloji Terimleri Sözlüğü - 1998
İngilizce: dog rose, heprose, canker flower, Fransızca: rose sauvage, eglantier, Almanca: Hundrose, Latin: Rosa canina
Gülgiller (Rosaceae) familyasından, ülkemizde yaygın olarak bulunan, yapraklarını döken, beyaz ya da pembe çiçekli, dikenli, çalı şeklinde bir bitki.