Erkek, eril insan. Erkek terimi genellikle yetişkin bir eril bireyi kastetmekte kullanılırken, oğlan terimi ise eril bir çocuk veya ergeni tanımlamak için kullanılır. Ancak erkek terimi aynı zamanda bazen yaş gözetmeksizin bir eril insanı tanımlamak için de kullanılır; tıpkı "erkek basketbolu" ifadesinde olduğu gibi.
Diğer eril memelilerde olduğu gibi, bir erkeğin genomu genellikle kalıtsal yolla annesinden bir X kromozomu ve babasından ise bir Y kromozomu alır. Eril fetüs bir dişi fetüse oranla daha az östrojen üretirken daha fazla androjen üretir. Bu eşey hormonlarındaki bu miktar farkı, erkekleri kadınlardan ayıran psikolojik farkların büyük ölçüde sorumlusudur. Ergenlik sırasında, androjen üretimini uyaran hormonlar ikincil cinsel özelliklerin gelişmesi ile sonuçlanır; böylece cinsiyetler arasındaki farklılıklar ortaya çıkar. Ancak bazı interseks ve trans erkekler için üzerinde istisnalar vardır.
{tocify} $title={İçindekiler}
Etimoloji
Erkek kelimesi, Eski Türkçe "hayvan ve insanın eril cinsiyeti" anlamına gelen érkek sözcüğünden evrilmiştir. Bu sözcük ise Eski Türkçe ér- "olmak, tam ve bütün olmak, yetişmek" fiilinden Eski Türkçe +ak ekiyle türetilmiştir. Kelimenin tarihte geçtiği en eski kaynak Irk Bitig olmasına ve Dîvânü Lugâti't-Türk'te de geçmesine rağmen Türkiye Türkçesinde bir metinde kullanımı ilk 19. yüzyıl başlarında görülmüştür. Erkek kelimesinin ayrıca "üç yaşına gelen koç" manasına gelen Eski Türkçe érk sözcüğü ile eş kökenli olabileceği düşünülmektedir, ancak bu kesin değildir.
Eril kişiyi betimlemek için kullanılan adam kelimesinin kökeni ise Arapça ādam (آدم) köküne dayanmakta olup, Âdem ile kökteştir. Arapçaya bu kelime İbranice yoluyla girmiştir.
Kelime Kökeni
Eski Türkçe érk "üç yaşına gelen koç" sözcüğünden +Ak sonekiyle türetilmiş olabilir; ancak bu kesin değildir. Eski Türkçe sözcük Eski Türkçe ér- "yetişmek, büyümek" fiilinden +Ik sonekiyle türetilmiş olabilir; ancak bu kesin değildir.
Tarihte En Eski Kaynak
érkek/irkek "(evcil hayvanlarda?) erkek" [ Irk Bitig (900 yılından önce) : érkek buzagu, érkek yunt ]
érkek "hayvan ve insanların erkeği" [ Divan-i Lugat-it Türk (1070) ]
Bu kaynak kayıtlara geçmiş ve erkek kelimesinin kullanıldığı yazılı ilk kaynaktır. Kullanımı daha öncesinde sözlü olarak veya günlük hayatta yaygın olabilir.
 |
| Bir erkek çizimi |
Yaş ve terminoloji
Ana madde: Erkeklik
Erkeklik terimi, eril bir insanın yaşamındaki dönemi anlatmak için kullanılır. Bu dönemde birey çocukluktan çıkıp ergenlikten geçerek genellikle eril ikincil cinsel özelliklere ulaşır. Erkeklik terimi eril nitelikler ve eril cinsiyet rollerini ifade eden erillik ile ilişkilidir.
Biyoloji ve cinsiyet
Ayrıca bakınız: Trans erkek ve interseks
İnsanlar birçok özellikte cinsel ikilik gösterir; bunlardan birçoğu üreme yeteneği ile doğrudan bağlantılı olmasa da bu özelliklerin çoğu cinsel etkileşimde rol oynar. İnsanlardaki cinsel ikiliğine dair ifadelerin çoğu boy, ağırlık ve vücut yapılarına yöneliktir; bununla beraber her zaman genel kalıba uymayan örnekler bulunur. Örneğin, erkekler kadınlara göre daha uzun olmaya yakındır, fakat her iki cinsiyette de orta boy aralığında çok sayıda insan vardır.
İnsanlardaki eril bireye ait ikincil cinsel özelliklerden bazıları:
- daha fazla kasık kılı
- daha fazla yüz kılı
- kadınlardan daha büyük eller ve ayaklar
- daha geniş omuzlar ve göğüs
- daha büyük kafatası ve kemik yapısı
- daha büyük beyin kütle ve hacmi
- daha fazla kas kütlesi
- daha belirgin bir Adem elması ve daha derin ses
- daha uzun kaval kemiği
 |
| Leonardo da Vinci'nin Vitruvius Adamı bir erkeğin oranlarını göstermektedir. |
Cinsel özellikler
İnsan türünde bir bireyin cinsiyeti genellikle döllenme sırasında sperm hücresinde taşınan genetik madde tarafından belirlenir. Yumurtayı, X kromozomu taşıyan bir sperm hücresi döllerse yavru dişi (XX) olacak; yumurtayı Y kromozomu taşıyan bir sperm hücresi döllerse yavru eril (XY) olacaktır. Kişilerin anatomik veya kromozomal görüntüleri ifade edilen bu kalıptan interseks olarak farklılık gösterebilir.
Eşey hormonları
Memelilerde, cinsel farklılaşmayı ve gelişimi etkileyen hormon androjendir (ağırlıklı olarak testosteron); yumurtalığın daha sonraki gelişimini uyarır. Cinsel açıdan farklılaşmamış olan embriyoda, testosteron Wolf kanallarının ve penisin gelişimini, skrotuma uzanan labioskrotal kıvrımların ise kapanmasını uyarır. Cinsel farklılaşmadaki bir diğer önemli hormon ise Anti-müllerian hormondur; bu hormon Müller kanallarının gelişimini engeller.
Hastalıklar
Genelde, erkekler kadınlarla çok sayıda ortak hastalığa yakalanırlar. Eril yaşam beklentisi dişi yaşam beklentisinden biraz daha düşük olmasına karşın, son yıllarda aradaki bu fark düşmektedir.
Ergenlikteki eriller için, hipofizden salgılanan gonadotropinlerle birlikte testosteron erkekleri kadınlardan ayıran cinsel ayrımları ile spermatogenezleri uyarırken, kadınlarda ise östrojen ile progesteron kendilerini erkeklerden ayıran cinsel ayrımları üretir.
TDK sözlük anlamı nedir?
erkek, -ği
1. isim Yetişkin adam, bay, er kişi:
"Erkekler tekaüt olunca çocuğa dönüyorlar." - Reşat Nuri Güntekin
2. isim İnsan, hayvan ve bitkilerin dişiyi dölleyecek cinsten olanı:
"Erkek arıların takatleri kesilmeye başlar, bir bir dökülür, ölür giderler." - Tarık Buğra
3. isim Koca:
Kadın erkeğini uğurladı.
4. isim, biyoloji Sperma oluşturan organizma.
5. sıfat, mecaz Sözüne güvenilir, mert.
6. sıfat Girintili ve çıkıntılı olarak bir çift oluşturan nesnelerden çıkıntılı olanı.
7. sıfat Sert, kolay bükülmez:
Erkek demir, erkek bakır.
Ağaçişleri Terimleri Sözlüğü - 1968
Türkçe: erkek
Geçmelerde bir yuva ya da deliğe giren bölümü üzerinde bulunduran parçaya verilen ad.
Zooloji Terimleri Sözlüğü - 1963
İngilizce: male, Fransızca: mâle, Almanca: mânnlich, Latin: mas
(Lat. mas) Spermatozoon meydana getiren organizma; simgesi
Zanaat Terimleri Sözlüğü - 1976
(I) Ortası çıkıntılı rende. (*Mudurnu -Bolu)
Zanaat Terimleri Sözlüğü - 1976
(II) Semerlerde kancık ağaca geçen ucu sivri ağaç. (Yeşilköy *Gelendost -Isparta)
Orta Öğretim Terimleri Kılavuzu - 1963
Türkçe: müzekker, Fransızca: mâle
(botanik)
Biyoloji Terimleri Sözlüğü - 1998
İngilizce: male, Fransızca: mâle, Almanca: Mann, Latin: mas:erkek
Spermatozoonları meydana getirecek üreme sistemine sahip olan organizma.
Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü -
hlk. 1. Dişinin eşi. 2. Deri üzerinde tek olarak çıkan siğil.