neden ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
1. zarf Bir olayı doğuran başka bir olayı sormak için kullanılan bir söz; niçin:
"Biz Şarklılar neden ille her şeyi büyütüp efsaneleştiririz?" - Haldun Taner
2. isim Bir olayı ve durumu gerektiren, doğuran başka olay veya durum, sebep:
"İzmir'in işgali faciası, özel nedenlerden onu ayrıca ilgilendiriyor." - Attila İlhan
3. zarf, felsefe Bir varlığı veya olayı etkileyen, oluşturan, doğuran şey, sebep, illet.
Yöntembilim Terimleri Sözlüğü - 1981
Türkçe: illet, sebep, İngilizce: cause
Olaylar arasındaki bağımlılık ya da birlikte değişme ilişkisinde bağımsız ve belirleyici konumda olan etken. bk. sonuç.
Felsefe Terimleri Sözlüğü - 1975
Türkçe: 1- illet, 2- sebep, İngilizce: 1- cause, 2- reason, Fransızca: 1- cause, 2- raison, Almanca: 1- Ursache, 2- Grund, Latin: 1- causa, 2- ratio
I. Gerçek neden (illet). 1. Bir olayın gerçek nedeni. Bir şeyi etkileyen, oluşturan, doğuran; -> etkinin bağlılaşık kavramı; gerçek etkilere ve değişmelere yol açan etkileme. ("A B nin nedenidir." dendiğinde, "A nın varoluşu B nin varoluşunun nedenidir." denmek istenir.) Eskiçağda ve Dekartçılarda bugünkünden daha geniş anlamda kullanılmıştır. Aristoteles nedeni dört ayrı anlamda kullanır: a.Biçimsel neden (causa formalis): Biçim veren neden. b. Özdeksel-içeriksel neden (causa materialis): Gerçekte bulunan özdeksel neden; özdeksel koşul; etkilemenin, temeli, değişmeyen özdeği; kendisinden bir şeyin oluştuğu şey. c. Etkileyici neden (causa efficiens): Başlangıçta bulunan edici, yapıcı, etkileyici neden. d. Ereksel neden (causa finalis): Bir son, erek güden neden. Günümüzde nedenin yalnızca bu son iki anlamı kalmıştır. Etkileyici neden, bir başka olayı doğuran, bir olayı ya da bir eylemi yaratan varlığı göstermek için; ereksel neden de, bir edimi gerçekleştirmek üzere güdülen ereği göstermek için kullanılır. 2. Bir özün, bir varlığın olanağının varlık koşulu olarak varlık nedeni, var olma nedeni (Lat. ratio essendiratio possibilitatis). Ancak burada olgusal olay henüz söz konusu değildir, böyle bir olay için gerçek neden (causa) olması zorunludur. 3-Hareket nedeni, kımıldatıcı neden, güdü (motif). İstemenin, eyleminin ruhsal nedeni. II. Mantıksal neden (sebep): 1. Kensisinden, başka bir yargının, başka bir önermenin, başka bir kavramın zorunlukla çıktığı yargı, önerme ya da kavram. Temel, dayanak, gerekçe. (Bağlılaşık kavramı: sonuç=consecutio.) 2. Doğrulayıcı neden, doğrulama, gerekçe: Bir şeyi haklı göstermek üzere öne sürülen kanıt. (Bu kanıt iyi olmayabilir de.) 3. Bilgi nedeni (ratio cognoscendi): Bir şeyin bilinmesini sağlayan neden. (Ör. Termometrenin yükselmesi ısı artışının saptanması için bilgi nedenidir; termometre ısının yükselmesinin gerçek nedenini açıklamaz, yalnızca onun bilinmesinin nedenidir.)