Kına (Lawsonia inermis), kınagiller (Lythraceae) familyasından bir çiçekli bitki. Bu bitkinin yapraklarının kurutulup öğütülmesiyle hazırlanan boyayıcı maddeye ve bu madde kullanılarak vücut üzerinde oluşturulan geçici şekillere de kına denir. Antik çağdan beri cilt, saç ve tırnakları, ayrıca ipek, yün ve deriyi boyamak için kullanılmaktadır.
Kına, uzun bir çalı veya kısa bir ağaç olarak tasvir edilir. Boyu 1,8 ile 7,6 metre arasında değişir. Tüysüz ve çok dallıdır. Yaprakları eliptiktir ve ortalama boyutları 1,5 – 5 cm x 0,5 – 2 cm'dir. Kına meyveleri 4–8 mm çapında, küçük ve kahverengi kapsüllerdir.
Kına bitkisinin doğal yetişme alanları kuzey Afrika, batı ve güneybatı Asya ve kuzey Avustralasya'da yarı kurak iklim ve tropikal bölgelerdir. 35 - 45 °C arasında yetiştirildiğinde maksimum boya ulaşır.
Boyadığı dokuya kızıl renk veren kına tozu ticarette başlıca esmer ve yeşil kına olmak üzere iki tipte bulunur. Yeşil kına saf kına değildir.
{tocify} $title={İçindekiler}
Bilimsel sınıflandırması
- Âlem: Plantae (Bitkiler)
- Bölüm: Tracheophyta (Damarlı bitkiler)
- Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler)
- Takım: Myrtales
- Familya: Lythraceae (Kınagiller)
- Cins: Lawsonia
- Tür: L. inermis
- İkili adlandırma: Lawsonia inermis
Hazırlanışı ve uygulanışı
Kırılmamış, normal haldeki kına yaprakları cildi boyamaz. Kurutulmuş kına yaprakları sıvıyla karıştırılıp bir hamur haline getirildiğinde bazı moleküller yapraktan ayrılarak cildin üst tabakasındaki proteinlere yapışır. Bu da hızlı ve geçici bir boya etkisi yaratır.
Genellikle yaprakların kurutulması, öğütülmesi ve elekten geçirilmesi yoluyla elde edilen bir toz halinde satılır. Bu kuru toz, geleneğe göre su, limon suyu, çay veya başka sıvılarla karıştırılır.
Kına ilk uygulandığında görünen rengi turuncudur ama üç gün içinde kararak kırmızı-kahverengi bir renge dönüşür. Avuç içi ve ayak tabanı derinin en kalın tabakalarına sahip olduğu için bu bölgelerde kına en koyu rengini alır ve en uzun süreyle kalır. Birkaç günün ardından ölü deri hücrelerinin atılması yoluyla deriden çıkmaya başlar.
Gelenekler ve kullanım alanları
Erkeklerin sakallarına kına yakılmasının sünnet olduğu rivayet edilmektedir. Ayrıca kadınların erkeklerden ayrılacak şekilde tırnaklarına kına yakmalarını tavsiye eden hadisler olduğu rivayet edilmektedir.
Ticari amaçla paketlenen ve kozmetik saç boyası olarak kullanılabilen kına pek çok ülkede satılmaktadır; Hindistan, Orta Doğu, Avrupa, Avustralya, Kanada ve ABD'de popülerdir.
Gelinler için düzenlenen kına gecesi geleneği Kuzey Afrika, Afrika Boynuzu, güneydoğu Asya, Arap yarımadası, Yakın Doğu ve güney Asya'da popülerdir.
Edebiyatta
Kına, Divan edebiyatında kırmızı rengi nedeniyle kanlı göz yaşına ve şaraba benzetilmiştir.
kına ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
isim, Arapça ḥinnāʾ
Kına ağacının kurutulmuş yapraklarından elde edilen, saç ve elleri boyamakta kullanılan toz:
"Altın tas içinde kınam ezildi / Gümüş tarak ile zülfüm düzüldü" - Halk türküsü
Kelime Kökeni
Arapça ḥinnāˀ حنّاء "kına, lawsonia inermis bitkisinden elde edilen boyar madde" sözcüğünden alıntıdır.
Tarihte En Eski Kaynak
hınna [ Codex Cumanicus (1300) ]
kına [ Dede Korkut Kitabı (1400 yılından önce) : Kızıl kına ağ eline yakmaz oldu. ]