Domates (Solanum lycopersicum), patlıcangiller (Solanaceae) ailesinden, anavatanı Güney ve Orta Amerika olan, meyvesi yenebilen otsu bitki türü. Domatesin eş anlamlısı kızanak sözcüğüdür.
{tocify} $title={İçindekiler}
Bilimsel sınıflandırması
- Âlem: Plantae (Bitkiler)
- Bölüm: Tracheophyta (Damarlı bitkiler)
- Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler)
- Takım: Solanales
- Familya: Solanaceae
- Cins: Solanum
- Tür: S. lycopersicum
- İkili adlandırma: Solanum lycopersicum
Morfolojik özellikleri
10 veya 15 cm boya sahip olan domates bitkisinin hafif odunsu bir gövdesi vardır. 10–25 cm uzunluğunda olan yapraklarının üzerinde 5-9 yaprakçık bulunur. Yaprakları tüylüdür. 1–2 cm uzunluğunda ve genellikle sarı olan domates çiçekleri bir sap üzerinde 3-12 adettir. Genellikle kırmızı, yenilebilen meyvesi yabani bitkilerde 1–2 cm çapında iken, kültür bitkilerinde daha büyüktür. Çoğu vitamin bu meyvede bulunur ve kanseri önleyici yapısı vardır. Bu vitamin ve önleyici mineraller domatesin kabuğunda bulunur.
Tarihi
ABD'de 1893 yılında mahkeme sebzelerle birlikte saklanıp yenildiğinden onu sebze diye sınıflandırmıştır fakat gerçekte meyvedir. Domatesin ilginç bir tarihi vardır. Bolivya ve Peru'da yabani sarı renkli bir domates türü bulunmuş ve sonra Meksika'da yetiştirilip, Kristof Kolomb'un Amerika'yı keşfinden sonra Avrupa'ya gemilerle gönderilmiştir. İtalyanlar sarı renginden ötürü onu altın elma olarak adlandırdı, ama çok geçmeden kırmızı türleri ortaya çıktı. Domates ABD'de ilk defa Thomas Jefferson tarafından yetiştirildi. Ama pek çok insan zehirli olduğuna inanarak yemeyi reddetti, ta ki 1900'e kadar. Uzun zaman önce, pek çok Avrupalı için aşk elmasıydı, çünkü insanları romantik yaptığına inanılıyordu. Domates adı İspanyolca tomateden, gelmektedir, bu isim de Nahuatl dilinde tomatotldan alınmıştır.
Halk dilinde domates manasında alaganta, azak, banadura (banader), cırtatan, cırtlavuk, domatiz, dongurak, eyrim, firek (fıreng), frenk elması, gafete (kafete), gırmuzu, gille, göğ baldırcan, hambalcan, herim, hülek, kalmi, kardoş, kavanez, kıldır, lalik (lolik), mamador (manator), mamya (maye, mamye, maniya), menize, misir, mülye, solik, şamik, tevris, tıkıl (tıhıl), tomat (tomati, domat), topalak ve topul gibi sözler de kullanılmaktadır.
 |
| Dalında olgunlaşmış domates meyvesi |
Üretimi
2012 yılı verilerine göre dünyada 57,2 milyon ha alanda, 162 milyon ton domates üretilmiştir. En büyük üretimi yapan ülkeler; 50 milyon ton Çin, 17,5 milyon ton Hindistan, 13,2 milyon ton ABD, 11,3 milyon ton Türkiye. Çin tek başına dünya üretiminin 1/3'ünü üretirken, Türkiye'nin payı %7'dir.
| Domates üreten ülkeler-2012 (milyon ton) | |
|---|---|
| Çin | 61,6 |
| Hindistan | 19,3 |
| ABD | 13,2 |
| Türkiye | 12,1 |
| Mısır | 8,6 |
| İran | 6,0 |
| İtalya | 5,1 |
| İspanya | 4,0 |
| Brezilya | 3,8 |
| Meksika | 3,4 |
| Dünya toplamı | 152,956,115 |
| Kaynak: Birleşmiş Milletler gıda & tarım organizasyonu (FAO) | |
 |
| Tüketilmeye hazır olgun domatesler |
domates ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
(doma'tes), Rumca
1. isim, bitki bilimi Patlıcangillerden, yaprakları tüylü, çiçekleri salkım durumunda, vitamince zengin bir bitki (Lycopersion esculentum).
2. isim Bu bitkinin yenilen kırmızı veya yeşil ürünü.
Biyoloji Terimleri Sözlüğü - 1998
İngilizce: tomato, Fransızca: tomate, Almanca: Tomate, Latin: Lycopersicum esculentum
Patlıcangiller (Solanaceae) familyasından, sarı çiçekli, yuvarlak ya da oval, kırmızı renkli, bakka tipi meyvesi olan, salgı tüyleri bulunan, ülkemizin her tarafında kültürü yapılan bir tür.
Kelime Kökeni
Yeni Yunanca aynı anlama gelen tomátes τομάτες sözcüğünden alıntıdır. Yunanca sözcük Fransızca aynı anlama gelen tomate sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük İspanyolca aynı anlama gelen tomata sözcüğünden alıntıdır. İspanyolca sözcük Nahuatl (Aztek) dilinde tomatl "yumru" sözcüğünden alıntıdır. Aztekçe sözcük Nahuatl (Aztek) dilinde tomana "şişmek, kabarmak" fiilinden türetilmiştir.
Tarihte En Eski Kaynak
""Frenk patlıcanı"" [ Ahmet Vefik Paşa, Lugat-ı Osmani (1876) ]