Şeftali (Prunus persica), ilk evcilleştirildiği ve ekildiği Kunlun Dağları'nın kuzey yamaçları ve Tarim Havzası arasındaki Kuzeybatı Çin bölgesine has, yerli yaprak döken bir ağaçtır. En çok "şeftali" ve parlak kabuklu çeşit "nektarin" denilen çeşitli özelliklere sahip yenilebilir sulu meyveleri vardır. Bazı çeşitleri bol sulu ve tatlıdır.
Şeftali, gülgiller (Rosaceae) familyasından bir yaz meyvesidir. Şeftali uzun yaşam ve ölümsüzlük sembolüdür.
"Persika" özel adı, Avrupa'ya nakledildiği Pers (günümüzde İran)'da yaygın olarak yetiştirilmesine atıfta bulunur. Gülgiller familyası‘ndaki kiraz, kayısı, badem ve erik'i içeren cins Prunusa aittir. Şeftali, oluklu tohum çekirdeğiyle diğer alt türlerden ayırt edilen “Amygdalus” alt cinsinde badem ile sınıflandırılır. Yakın akrabalıkları nedeniyle, şeftali çekirdeğinin tadı bademe oldukça benzer ve şeftali çekirdekleri, marzipan‘ın persipan adlı ucuz çeşidini yapmak için sık kullanılır.
Şeftali ve nektarin aynı türdür ancak ticari olarak farklı meyveler olarak kabul edilirler.
Nektarin kabuğu, şeftali kabuğunun sahip olduğu tüyden (meyve kabuğu trikomlar) yoksundur; tek bir gen (MYB25) mutasyonunun ikisi arasındaki farktan sorumlu olduğu düşünülür.
2018'de Çin dünya toplam şeftali ve nektarin üretiminin %62'sini üretti.
 |
| Sonbahar Kırmızı Şeftalisi, çekirdek çeşitliliğini gösteren enine kesit |
Ilıman iklimi seven bir bitkidir. Genellikle 30 yıl yaşar. Türkiye'de en çok Bursa ve Akdeniz bölgelerinde tarımı yapılır. Meyvesi taze tüketildiği gibi suyu çıkarılarak meyve suyu yapılır. Bu meyvenin ekonomik değeri yüksek olup çok tüketilmektedir. Ağaç boyu genellikle 2 ve 2.5 metre olup yaz mevsiminde meyve verir. Dona karşı dayanıksızdır. Çok sayıda olan ve ağacı örten yaprakları, sapında 2-5 adet balozu bezi bulunan kenarları dişli, yeşil renkli ve ok ucu biçimlidir. İlkbaharda erkenden ve yaprağından önce açan pembe renkli çiçekleri yabani güle benzer. Çeşitlerine göre Haziran'dan Eylül ayına kadar olgunlaşan şeftali meyvelerinin pek çok çeşidi (Türkiye'de yaklaşık 64 çeşit) vardır.
Şeftali çekirdeği, kabuğu yakıt olarak kullanılabilir ayrıca bazı fiziksel işlemlerden sonra çekirdeğin içerisindeki tanecik hayvan yemi olarak da kullanılabilir. Şeftali çekirdeğinin kabuğu yakacak olarak kül oranı az ve kükürt oranı düşük bir temiz enerji kaynağıdır. Fırınlarda, seralarda, hamamlarda, kalorifer sistemlerinde, tavuk çiftliklerinde kullanılabilen alternatif bir enerji kaynağıdır. Şeftali çekirdeği gibi ürünler biyokütle olarak adlandırılan sıvı ve gaz yakıtların dışında tutulan yenilenebilir bir enerji kaynağı olarak küresel ısınma, kirlilik, doğal kaynakların azalması gibi sebeplerden dolayı tavsiye edilmektedir.
{tocify} $title={İçindekiler}
Bilimsel sınıflandırması
- Âlem: Plantae (Bitkiler)
- Bölüm: Tracheophyta (Damarlı bitkiler)
- Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler)
- Takım: Rosales (Güller)
- Familya: Rosaceae (Gülgiller)
- Oymak: Amygdaleae
- Cins: Prunus
- Tür: P. persica
- İkili adlandırma: Prunus persica
Sinonimler
- Amygdalus persica L. 1753
- Amygdalus persica var. aganonucipersica (Schübl. & G.Martens) T.T.Yu & L.T.Lu
- Amygdalus persica var. compressa (Loudon) T.T.Yu & L.T.Lu
- Amygdalus persica var. scleronucipersica (Schübl. & G.Martens) T.T.Yu & L.T.Lu
- Amygdalus persica var. scleropersica (Rchb.) T.T.Yu & L.T.Lu
- Persica platycarpa Decne.
- Persica vulgaris Mill.
- Persica vulgaris var. compressa Loudon
- Prunus daemonifuga H.Lév. & Vaniot
- Prunus persica (L.) Stokes
- Prunus persica (L.) Siebold & Zucc.
- Prunus persica f. aganonucipersica (Schübl. & G.Martens) Rehder
- Prunus persica var. compressa (Loudon) Bean
- Prunus persica var. lasiocalyx H.Lév. & Vaniot
- Prunus persica var. platycarpa (Decne.) L.H.Bailey
- Prunus persica subsp. platycarpa (Decne.) D. Rivera, Obón, S. Ríos, Selma, F. Mendez, Verde & F.Cano
- Prunus persica f. scleropersica (Rchb.) Voss
- Amygdalus nucipersica (L.) Rchb.
- Persica nucipersica (L.) Borkh.
- Amygdalus potanini (Batalin) T.T.Yu
- Persica potaninii (Batalin) Kovalev & Kostina
 |
| Otto Wilhelm Thomé (1885) tarafından gösterildiği gibi şeftali çiçeği, meyvesi, tohumu ve yaprakları (1885) |
Etimoloji
Şeftali Farsça kökenli bir sözcüktür. Orijinali şaft-alu biçimindedir ve etli erik demektir.
Dünyadaki şeftali üretimi
2018'de dünya şeftali üretimi (raporlama için nektarin ile birlikte) 24.5 milyon ton idi ve dünya toplamının (tablo) %62'si ile Çin liderliğindeydi.
ABD'nin Georgia eyaleti, 1571 gibi erken bir tarihte önemli şeftali üretimi nedeniyle "Şeftali Devleti" olarak bilinir, diğer eyaletlere ihracatı 1858 civarında gerçekleşmiştir.
2014'te Georgia, ABD şeftali üretiminde Kaliforniya ve Güney Karolina'nın ardından üçüncü oldu.
| Şeftali (ve nektarin) üretimi, 2018 | ||
|---|---|---|
| Ülke | Üretim (milyon ton) | |
| Çin | 15.19 | |
| İtalya | 1.09 | |
| Yunanistan | 0.96 | |
| İspanya | 0.90 | |
| Türkiye | 0.78 | |
| ABD | 0.70 | |
| İran | 0.64 | |
| Şili | 0.31 | |
| Hindistan | 0.27 | |
| Mısır | 0.24 | |
| Dünya | 24.45 | |
| Kaynak: Birleşmiş Milletler, FAOSTAT | ||
Aroma
Alkoller, ketonlar, aldehitler, esterler, polifenoller ve terpenoidler dahil olmak üzere yaklaşık 110 kimyasal bileşik şeftali aromasına katkıda bulunur.
Resimleri
 |
| Beyaz şeftali |
 |
| Tüysüz şeftalinin meyve verme aşamaları |
 |
| Çiçek açmış bir şeftali ağacı |
 |
| Şeftali çiçekleri |
 |
| Yeni başlayan meyve gelişimi |
 |
| Şeftali ('Berry' çeşit) – suluboya, 1895 |
 |
| Claude Monet, Bir kavanoz şeftali, yakl. 1866 |
 |
| Şeftalili kız Valentin Serov 1887 |
 |
| Natürmort Şeftali Sepeti Raphaelle Peale 1816. |
 |
| Isabella ve John Stewart'ın Portresi Charles Willson Peale 1774. |
şeftali kelimesi ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
(şefta:li), Farsça şeft + ālū
1. isim, bitki bilimi Gülgillerden, ılıman bölgelerde yetişen, çiçekleri pembe renkli bir ağaç (Prunus persica).
2. isim Bu ağacın tatlı ve sulu meyvesi:
"Hemen şeftali, portakal, mevsimlik sulu meyve, ne varsa satmaya başlıyorum." - Sait Faik Abasıyanık
Biyoloji Terimleri Sözlüğü - 1998
İngilizce: peach, Fransızca: pêche, Almanca: Pfirsich, Latin: Persica vulgaris
Gülgiller (Rosaceae) familyasından, çanak ve taç yaprakları beşer tane olan, ana vatanı Çin olup, ülkemizde de kültürü yapılan, ağaç formundaki, yapraklarını döken bir tür.
Kelime Kökeni
Farsça aynı anlama gelen şaftālū شفت آلو sözcüğünden alıntıdır. Farsça sözcük Farsça şaft شفت "kaba, kalın" ve Farsça ālū آلو "erik" sözcüklerinin bileşiğidir. Daha fazla bilgi için alıç maddesine bakınız.
Tarihte En Eski Kaynak
şeftalu/şeftali [ Kitabü-l İdrak Haşiyesi (1500 yılından önce) ]