Buğday (Triticum aestivum), Triticum cinsine bağlı bütün dünyada ıslahı yapılmış tek yıllık otsu bitki türüdür. Değişik araştırmacıların yaptıkları araştırmaların ışığında buğdayın gen merkezi olarak Güney Türkmenistan Anadolu, Batı İran ve Kafkasya kabul edilir.[kaynak belirtilmeli]
Karasal iklimi tercih eder. Buğday; un, yem üretilmesinde kullanılan temel bir besin maddesidir. Kabuğu ayrılabileceği gibi kabuğu ile de öğütülebilir. Buğday aynı zamanda çiftlik hayvanları için bir yem maddesi olarak da yetiştirilmekdedir. Hasattan sonra atık ürün olarak saman balyası çıkar. Enerji miktarı 1.18'dir.
{tocify} $title={İçindekiler}
Biyolojik sınıflandırması
- Âlem: Plantae (Bitkiler)
- Bölüm: Tracheophyta (Damarlı bitkiler)
- Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler)
- Takım: Poales
- Familya: Poaceae (Buğdaygiller)
- Alt oymak: Triticinae
- Cins: Triticum
Sınıflandırma
Sınıflandırmada ilk ele alınan bitki buğdaydır. Sınıflandırmada önce başak özellikleri dikkate alınmıştır. Kılçıklılık, kılçıksızlık, kavuz rengi, dane rengi ele alınan ilk kriterler olmuştur. Daha sonraları başak sıklığı buğdayların sınıflandırılmasında rol oynamıştır. Rusya taksonomistleri buğdayları sınıflandırmak için ekotipler ve biyotipler üzerinde durmuşlardır. Ekotip ve biyotiplerin sınıflandırılması morfolojik karakterlere göre olmuştur. Stoloji alanındaki ilerlemeler sonucu, buğdayların sınıflandırılması kromozom sayılarına göre yapılmaya başlamıştır. Kromozom sayıları sonucu buğdayların genom sayıları ve genom formülleri üzerinde durulmuştur. Kromozom sayıları ve genom formüllerine göre yapılan sınıflandırmalarda buğdaylar üç gruba ayrılır:
- Diploid grup (AA)= kaplıca grubu
- Tetraploid grup (AABB) = makarnalık buğdaylar grubu
- Hekzaploid grup (AABBDD) = ekmeklik buğdaylar grubu
Her grubun da yabani formları, kavuzlu ve çıplak kültür formları vardır.
Tür ve alttür üzerindeki çalışmalar sonucunda tetraploid ve hekzaploid gruptaki bütün buğdaylar tek tür altında toplanmıştır. Daha önce tür kabul edilen buğdaylar ise çeşit grupları haline sokulmuştur. Son olarak kromozom sayılarına göre buğdaylar, diploid ve alloploid olarak iki grupta toplanmıştır. Diploid buğdayların en önemlisi Triticum monococcum’dur. Alloploid buğdaylardan 2n= kromozomlu Triticum aestivum en önemli türleridir.
Taksonomi
Triticum aestivum türünde 2 tanımlı alt tür ve birçok varyete bulunur:
- Triticum aestivum aestivum
- Triticum aestivum spelta
Buğday üretimi
| Sıra | Ülke | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Çin | 115 | 117 | 126 | 122 |
| 2 | Hindistan | 80 | 86 | 95 | 94 |
| 3 | ABD | 60 | 54 | 62 | 58 |
| 4 | Rusya | 41 | 56 | 38 | 52 |
| 5 | Fransa | 40 | 38 | 40 | 39 |
| 6 | Kanada | 23 | 25 | 27 | 38 |
| 7 | Almanya | 24 | 22 | 22 | 25 |
| 8 | Pakistan | 23 | 25 | 24 | 24 |
| 9 | Avustralya | 22 | 27 | 30 | 23 |
| 11 | Ukrayna | 16 | 22 | 16 | 23 |
| 10 | Türkiye | 19 | 21 | 20 | 22 |
| 12 | İran | 13 | 13 | 14 | 14 |
| 13 | Kazakistan | 9 | 22 | 13 | 14 |
| 14 | Birleşik Krallık | 14 | 15 | 13 | 12 |
| 15 | Polonya | 9 | 9 | 9 | 9 |
| — | Dünya | 651 | 704 | 675 | 713 |
| Kaynak: BM Gıda ve Tarım Örgütü | |||||
buğday kelimesi ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
1. isim, bitki bilimi Buğdaygillerden, karasal iklimin olduğu bölgelerde yetişen, un yapımında kullanılan tanelerini taşıyan kılçıklı çiçekleri olan, tek yıllık otsu bitki (Triticum).
2. isim Bu bitkinin başaktan ayrılıp öğütülmesiyle elde edilen tanesi.
Orta Öğretim Terimleri Kılavuzu - 1963
Türkçe: hınta, Fransızca: blé, froment, Latin: Triticum sativum
(tarım, botanik)
Biyoloji Terimleri Sözlüğü - 1998
İngilizce: common wheat, Fransızca: blé, froment, Almanca: Saatweizen, Latin: Triticum sativum, Triticum vulgare
Buğdaygiller (Gramineae, Poaceae) familyasından, çiçeklenmesi başak şeklinde, tohumları kullanılan, ülkemizde geniş bir alanda kültürü yapılan, bir yıllık otsu bitki.
Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü -
Latin: Triticum aestivum, Triticum vulgare
Buğdaygiller familyasından, başak biçiminde çiçeklenen, tohumları genelde insan gıdası olarak kullanılan, yapısında bulunan nişasta tabiatında olmayan polisakkaritler nedeniyle kanatlı rasyonlarında sınırlı kullanılan bir yıllık otsu bitki.
Kelime Kökeni
Ana Türkçe yazılı örneği bulunmayan *boguda sözcüğünden evrilmiştir.
Tarihte En Eski Kaynak
bugday "aynı anlamda" [ Uygurca (1000 yılından önce) ]