Kategori ya da ulam, felsefi anlamda genel olarak öznitelik ya da bir nesneye yüklenen nitelik olarak anlaşılır. Kategoriler, bir konunun anlam ve sınırlarını, içerik ve biçiminin çerçevesini belirler.
Kategoriler, koşulu kendilerinde mevcut olan genel niteliklerdir; bu anlamda ve dolayısıyla koşulsuzdurlar. Kategorik denildiğinde belirtilen anlam, bu bağlamda, koşulsuzluktur. Bu genel anlamın ötesinde felsefe tarihi boyunca kategori kavramı içerik olarak kullanıldığı felsefi dizgeye (sistem) göre anlam kazanan bir içeriğe sahiptir. Bir anlamda kategori kavramının oluşturcusu Aristoteles'tir. Aristoteles on çeşit kategori belirlemiş ve bir konu hakkında bu on kategoriye göre bir şey söylenebileceğini belirtmiştir. Töz, nicelik, nitelik, yer, zaman, durum, sahiplik, etki, edilgi, bağıntı Aristotales'in ortaya koyduğu kategorilerdir. Böylece kategori, felsefede anlamlı bir şey söyleyebilmenin koşullarını belirleyen kavram olarak görünmektedir.
Kant'ın buna paralel ancak farklı içerikte bir kategori tanımı vardır. Kant, tecrübelerimizin önsel (a priori) koşulu olan mutlak zihinsel kavramları adlandırmak üzere kategori kavramını kullanır. Kant'a göre, zihnin duyumlardan gelen verileri toplayıp değerlendirmesi ve birleştirip sonuçlara varması için on iki ayrı kategori mevcuttur. Bu on iki kategori temelde dört ana kategoriye bağlıdır. Bunlar: Nitelik, nicelik, bağıntı ve modalite'dir.
Kant ile Aristoteles'in kategori anlayışlarındaki farklılık, Kant'ta kategoriler yalnızca düşüncenin özellikleri olmasına karşın, Aristoteles'te kategoriler hem düşüncenin hem de varlığın özelliklerini gösterirler.
kategori kelimesi ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
Fransızca catégorie
1. isim Aralarında herhangi bir bakımdan ilgi veya benzerlik bulunan şeylerin tamamı; grup, ulam.
2. isim, felsefe, mantık ► ulam.
Felsefe Terimleri Sözlüğü - 1975
İngilizce: category, Fransızca: catégorie, Almanca: Kategorie, Diğer: Yun. kategoria, Latin: praedicamentum
(Yun. kategoria = öznitelik; yüklem; bir nesneye yüklenen nitelik) 1. (Aristoteles'te) Varolan üzerindeki deyiş biçimleri. // Kategoriler öğretisinin kurucusu olan Aristoteles 10 kategori ayırır: Bir önermede konu üzerinde ancak bu 10 kategoriye göre bir şey söylenebilir: töz, nicelik, nitelik, görelik (bağıntı), yer, zaman, durum, iyelik, etki, edilgi. 2. (Kant'ta) Her deneyin önsel koşulu olan salt anlık kavramları. // Anlığın, duyarlıkla alınan duyu gereçlerini bağlayıp birleştiren 12 kategorisi vardır: a. nicelik: birlik, çokluk, bütünlük; b. nitelik: gerçeklik, hiçlik, sınırlama; c. bağıntı: töz-ilinek, neden-etki, topluluk (karşılıklı etki); d. modalité: olanak-olanaksızlık, var olma-var olmama, zorunluluk-rastlantı. Aristoteles'te kategoriller hem varlığın hem düşüncenin özellikleri olduğu halde, Kant'ta yalnız düşüncenin özellikleridir.
Hemşirelik Terimleri Sözlüğü - 2015
İngilizce: category
1. Aralarında herhangi bir bakımdan ilgi veya benzerlik bulunan ve bu özellik veya benzerlikte tüm diğerlerinden ayrılan nesneler ya da kişiler topluluğu, grup, ulam. 2. Niteliksel ayrılıklara dayalı bir küme, veri ya da veri bölüğü.
Kelime Kökeni
Fransızca catégorie sözcüğünden alıntıdır. Fransızca sözcük Geç Latince categoria sözcüğünden evrilmiştir. Bu sözcük Eski Yunanca katēgoría κατηγορία "1. itham, 2. Aristoteles mantığında bir özneye atfedilen özelliklerin her biri" sözcüğünden alıntıdır. Yunanca sözcük Eski Yunanca katēgoreúō κατηγορεύω "biri veya bir şey hakkında konuşmak, iddia etmek, itham etmek" fiilinden türetilmiştir. Yunanca fiil Eski Yunanca agoreúō αγορεύω "konuşmak" fiilinden kata+ önekiyle türetilmiştir.
Tarihte En Eski Kaynak
[ TDK, Türkçe Sözlük, 1. Baskı (1945) ]